Serie: Zo maak je een écht goed portret
Serie: Zo maak je een écht goed portret | Deel 7
Hoe maak je meesterlijke portretten? Vaak wordt het maken van een portret gezien als een transactie, maar het is meer dan dat. Het is een ontmoeting net zoals iedere andere ontmoeting, alleen moeten er ook foto’s gemaakt worden. Toch is er altijd die verwachting aan allebei de kanten, want de één moet wat geven en de ander komt ter plaatse om wat mee te nemen. In deze serie artikelen gaan we aan de hand van het boek ‘Meesterportretten’ op zoek naar het geheim van een écht goed portret. Deze keer deel 7: Zo zorg je ervoor dat een portretsessie voor zowel geportretteerde als voor jou als fotograaf een prettige ontmoeting is.
Dit artikel is geschreven door Jasper van Bladel en gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 5.2024
Fotografie: Jasper van Bladel
Deel 7: Zo maak je van een portretsessie een prettige ontmoeting
Waarschijnlijk herken je het zelf ook: gefotografeerd worden is best spannend. Laat staan een portret dat helemaal om jou draait. Daarom is het niet verkeerd om je als fotograaf altijd bewust te zijn van die spanning. Voor jou is het de normaalste zaak van de wereld, maar voor de ander vaak niet. Daarom is het belangrijk om je model gerust te stellen en te zorgen dat hij of zij zich fijn voelt tijdens het fotograferen. Dat komt het eindresultaat ook ten goede, want een gespannen, verveelde of geïrriteerde geportretteerde levert uiteraard geen goed beeld op.
Het is belangrijk om te begrijpen dat hier geen one-size-fits-all oplossing voor is, want iedere situatie en iedere geportretteerde is anders.
Wat eigenlijk altijd werkt is een stukje van jezelf laten zien. Meestal ken je het model helemaal niet en zijn jullie vreemden voor elkaar. Jezelf direct ‘overgeven’ aan een vreemde doet eigenlijk niemand, daarom is het belangrijk om nader tot elkaar te komen. Begin een gesprek, al is het over het weer. Van zo’n banaal onderwerp als het weer kom je vanzelf bij serieuzere onderwerpen terecht. Doe of het een normaal gesprek is dat je met een vreemde zou kunnen hebben, bijvoorbeeld op een feestje. Want, het is natuurlijk ook een echt gesprek. Ik zei het al eerder: zie een portretstoot als een ontmoeting tussen twee mensen met elk hun eigen verhaal. Dat er ook foto’s gemaakt moeten worden doet er eigenlijk niet toe als het gaat over hoe je elkaar tegemoet treedt.
'Wees nieuwsgierig, oprecht geïnteresseerd in het leven en levenswijze van een ander'
Ook kan een persoon die je gaat portretteren onzeker zijn over hoe een portretshoot precies in zijn werk gaat. Zeker bij mensen die normaal gesproken niet of nauwelijks op de foto gaan kan dat het geval zijn. Je geeft toch een stukje van jezelf weg aan iemand die daar vervolgens van alles mee kan gaan doen. Ben daarom ook heel open over wat je komt doen en leg goed uit waarvoor dat de foto gemaakt gaat worden, hoe je dat gaat doen en wat er met het beeld gaat gebeuren. Als die zaken duidelijk zijn, dan zal er een eerste last van de schouders van je model af zijn gevallen.
Bij iedere stap in het proces zou je bij jezelf na moeten gaan hoe dat je het liefste zelf benaderd en behandeld zou willen worden. Doordat je als fotograaf misschien al jarenlang portretten maakt zijn alle aspecten van zo’n shoot vanzelfsprekend geworden. Haal die vanzelfsprekendheid weg door vanuit de ogen van de geportretteerde naar het proces te kijken. Wat zou je willen weten? Waar liggen de eventuele problemen? Speel daarop in door zo goed als mogelijk uit te leggen wat er gaat gebeuren en wat hij of zij kan verwachten.
Door een goede en vooral duidelijke voorbereiding krijgt je model het idee dat er een goed plan ligt en dat de portretfoto’s in goede en vertrouwde handen liggen. Wees daarnaast ook vooral een fijne en oprechte gesprekspartner, want zoals je inmiddels weet is een portretshoot net een doodnormale ontmoeting.
'Uiteraard mogen die zorgen er wel zijn, maar verpak ze op een positieve manier.'
Hoe je ter plekke communiceert
De communicatie voorafgaand aan, tijdens en na een fotoshoot zijn erg belangrijk om het proces goed en vertrouwd te laten verlopen.
Hoe je goed communiceert hangt af van wat voor een soort portretshoot het is. Als het vrij werk betreft dan heb je vaak meer tijd en ruimte om af te wachten en de geportretteerde zijn of haar gang te laten gaan. Je hebt meer marge voor fouten en je zou eventueel ook een tweede of derde keer terug kunnen komen om het nog een keer te proberen.
Als een shoot goed gaat en er prachtige beelden gemaakt worden, dan is positief en optimistisch communiceren geen enkel probleem. Het wordt een uitdaging als de shoot niet helemaal brengt wat je vooraf dacht of zocht.
Het beste kun je goed letten op je eigen verbale en non-verbale communicatie tijdens de shoot. Je bent op zoek naar een bepaald beeld en als dat - om de een of andere reden - vooralsnog uitblijft, moet je ervoor zorgen dat je optimistisch blijft en met een open en vriendelijke blik te werk blijft gaan. Als fotograaf ben je leidend en je gedrag zal worden gespiegeld in hoe een geportretteerde zich voelt. Laat het dus vooral niet op een negatieve manier merken als je je zorgen maakt over of je het gewenste beeld wel zal gaan maken. Uiteraard mogen die zorgen er wel zijn, maar verpak ze op een positieve manier. Het is goed om uit te spreken dat je nog niet helemaal tevreden bent, want misschien heeft je model een goed idee of kan hij of zij nog een andere kant van zichzelf laten zien. Zoek dan naar een manier waarin je meldt dat er al prachtige beelden zijn gemaakt, maar dat je toch nog naar iets extra’s op zoek bent dat je maar niet te pakken kunt krijgen.
'Wees vooral niet bang om iemand aan te spreken, want in de meeste gevallen is een model juist blij met wat aanwijzingen'
Ben vooral niet bang om iemand aan te spreken, want in de meeste gevallen is een model juist blij met wat aanwijzingen of opmerkingen over pose, blik of houding. Het is belangrijk om goed aan te voelen wat een geportretteerde van jou als fotograaf nodig heeft tijdens een shoot. Niet iedereen is op dat gebied hetzelfde. De een gaat liever zijn eigen gang, terwijl de ander liever van a-tot-z hoort wat hij of zij moet doen. Als je bij een model dat in de laatste categorie valt niet communiceert en geen aanwijzingen geeft tijdens de shoot, wordt hij of zij onrustig en onzeker. Terwijl anderen weer onrustig kunnen worden van een fotograaf die constant zegt welke kant ze op moeten kijken, omdat hij of zij dat veel liever zelf bepaalt of aanvoelt.
Veel komt daarop aan op mensenkennis en het aanvoelen van de dynamiek in een ontmoeting. Ga daarom na bij jezelf welk type mens je bent. Afwachtend? Assertief? Een tikje bot, of juist zacht en vriendelijk?
Zelf ben ik ook weleens de mist ingegaan op dat gebied. Jaren geleden was ik op de set van een televisieprogramma aanwezig om foto’s te maken voor de aftrap van een nieuw format. Persfoto’s, voor internet, kranten en andere media. De presentatrice van dienst moest natuurlijk ook een flink aantal keer op de foto die dag en hoewel het uiteindelijk best wel aardige foto’s zijn geworden, voelde ik dat ze niet op haar gemak was met mijn aanpak. Zelf vertrouw ik in veel gevallen op de kunde en de ervaring van - bijvoorbeeld - televisiepresentatoren.
Camera: Nikon D300s Objectief: Nikkor 28mm f/1.8 Diafragma: f/7.1 Sluitertijd: 1/160 ISO: 200
Dat wil zeggen: ik verwacht dat ze weten hoe ze het beste kunnen kijken, staan en bijvoorbeeld met hun handen kunnen bewegen voor pakkende beelden. Dit is immers hun werk. Toch is het niet altijd zo dat iedereen in de media dit natuurlijk oppakt en die dag hadden zowel zij als ik daar last van. Ik liet haar teveel los en zij zocht naar handvatten en sturende communicatie. Op de een of andere manier hebben we die moeilijkheden niet naar elkaar uitgesproken en ging het daarom niet helemaal soepel. Hadden we dat wel gedaan, dan zou de shoot veel beter zijn verlopen. Dan had ik haar veel meer aan de hand meegenomen en verteld hoe ze moest staan en kijken. Helaas merkte ik toen pas achteraf waar het pijnpunt zat en kon ik er niet veel meer aan doen. Een wijze les. Sindsdien vraag ik in dit soort gevallen altijd iets in de sfeer van: wat heb je van me nodig? En geef ik aan dat als er onzekerheid of spanning is, mijn model dit altijd tegen me mag zeggen. We zijn immers samen met een gezamenlijk doel. Als een beetje extra communicatie daarbij helpt om dat doel optimaal te bereiken, dan moet je natuurlijk niet nalaten om die stappen te zetten.
Camera: Nikon D300s Objectief: Nikkor 28mm f/1.8 Diafragma: f/2.8 Sluitertijd: 1/125 ISO: 200
Hoe je duidelijk en prettig aanwijzingen geeft
Aanwijzingen geven tijdens een portretshoot is een vak apart.
De kunst is om een balans te bewaren in het geven van aanwijzingen en iemand zichzelf te laten zijn. Als die balans doorslaat naar één van die twee kanten gaat het niet goed. Een fotograaf die compleet bepaalt hoe iemand staat, kijkt en hoe iemand zich gedraagt op een foto kan misschien beter paspoppen gaan portretteren. Het mooie aan een echt mens portretteren is nu juist dat diegene zelf inbreng heeft en het beeld daarmee natuurlijker en persoonlijker kan maken. Iemand compleet vrijlaten is dan weer het andere uiterste, want op die manier geef je jezelf als fotograaf maar heel beperkte kans om er iets moois van te maken.
Camera: Nikon D300s Objectief: Nikkor 28mm f/1.8 Diafragma: f/2.8 Sluitertijd: 1/250 ISO: 200
De ideale dynamiek tijdens een portretshoot komt erop neer dat de geportretteerde zich voor een groot deel vrij voelt om te bewegen, kijken en te gaan staan zoals hij of zij graag wil, maar dat onder die vrijheid toch de dragende structuur van een fotograaf ligt die op een natuurlijke manier aanwijzingen geeft. Die aanwijzingen zouden zo passend en naturel moeten zijn, dan ze eigenlijk alleen maar iets losmaken in de geportretteerde dat er eigenlijk al is.
Wat ik vaak doe is mensen vooral op het hart drukken dat ik het liefst zie dat ze zich gedragen zoals ze zich altijd gedragen. En dat ze maar moeten denken dat ik er niet ben. Het liefste ben ik onzichtbaar. Dat lukt in veel gevallen heel aardig, al weten ze natuurlijk prima dat ik daar foto’s sta te maken. Toch helpt het om je model een dergelijke aanwijzing te geven, omdat hij of zij dan weet wat je aanpak is en in veel gevallen voelt je model dan ook aan hoe daar het beste mee om te gaan. Nu is het zo dat ik veel mensen portretteer in hun eigen omgeving. Thuis, of op het werk. Vertrouwde plekken, waar je als buitenstaander al snel onzichtbaar bent. Plekken ook, waar een geportretteerde gemakkelijk zichzelf kan zijn.
Toch ontkom ik er - ook in die gevallen - niet aan om aanwijzingen te geven. Dat heeft ermee te maken dat het voor mensen moeilijk in te schatten is hoe ze op beeld verschijnen en met het feit dat men niet altijd veel variatie aanbrengt in blik of houding. Vaak komen die aanwijzingen erop neer dat ik iemand vraag om een andere kant op te kijken, een beetje mee rechtop te staan of zitten of de blik juist af te wenden van de camera.
Als je mensen portretteert in een andere omgeving dan hun vertrouwde huis of werkplek, wordt het een grotere uitdaging. De bekende basis is weg en daarmee ook de context waarin men natuurlijk kan bewegen. Tel daar een camera bij op en het is duidelijk dat in dat soort situaties om meer sturing gevraagd wordt.
In die situaties is het dus belangrijk om duidelijke en begrijpelijke aanwijzingen te geven.
Het geven van aanwijzingen is in feite denken in spiegelbeeld. Dat is logisch, maar toch gaat het vaak fout en dat verstoort de dynamiek tijdens de shoot iedere keer een klein beetje. Wees je ervan bewust dat als je wilt dat iemand naar de rechterkant van de foto kijkt, hij of zij het hoofd naar links moet draaien. En andersom.
Ook is het voor de geportretteerde vaak moeilijk om de houding van het gezicht en de kijkrichting uit elkaar te houden. Als je iemand vraagt om naar rechts te kijken, zal diegene in de meeste gevallen zijn hoofd naar rechts bewegen terwijl je als fotograaf op zoek bent naar een blik die naar rechts gaat. Maak daarom het verschil duidelijk aan je model. De bewegingen en richtingen van het hoofd en de ogen zijn twee verschillende dingen. Het is geen rocket science, maar je model moet dat even van jou als fotograaf horen om te begrijpen waarom dat verschil belangrijk is.
De positie en het standpunt van iemands gezicht zijn erg belangrijk in een portret en zorgen voor een heel groot gedeelte van de uitstraling van je model. Aan sommige modellen kun je dat zelf overlaten, maar anderen hebben wat meer sturing nodig. Nu is het best ingewikkeld om op basis van een aanwijzing als ‘beweeg je hoofd eens een beetje naar boven en naar rechts’ je gezicht te bewegen en er ook nog natuurlijk uit te zien. Probeer het maar eens bij jezelf. Daarom kun je het beste werken met je handen. Ik vraag zelf heel vaak of men de beweging van mijn hand wil volgen. Voor een model is het helemaal niet moeilijk om de hand van de fotograaf te volgen, terwijl je op die manier de positie van het hoofd - en ook die van de kijkrichting van de ogen - heel eenvoudig en heel precies kunt bepalen. Probeer dat ook maar eens met een geliefde, vriend of kennis. Je zult zien dat je een hoofd of blik op de millimeter nauwkeurig kunt sturen.
'Ook is het belangrijk om op tijd een pauze in te lassen tijdens het fotograferen.'
Je zult herkennen dat als je te lang een bepaalde houding of blik aan moet houden tijdens het fotograferen, die houding of blik verstart en niet meer natuurlijk oogt en voelt. Af en toe heb je als mens even een reset nodig om weer in een natuurlijke houding terecht te komen. Zo kun je bijvoorbeeld om de tien foto’s even een korte pauze inlassen, of iemand ‘resetten’ door een gevatte of onverwachte opmerking te maken. Een lach zorgt er namelijk ook voor dat iemand weer even helemaal zichzelf wordt.
Lees meer
