De Melkweg fotograferen, hoe doe je dat?

13 oktober, 2018 - 13:25

Door: Redactie DIGIFOTO Pro 34420

Het fotograferen van de sterrenhemel en de Melkweg is een tak van fotografie waarin steeds meer mensen in Nederland geïnteresseerd raken. Het is leuk om te doen, een mooie uitdaging, en het geeft veel voldoening wanneer je de Melkweg op het lcd-scherm van je camera ziet verschijnen. Met deze uitleg moet het voor iedereen mogelijk zijn de Melkweg te lokaliseren en vast te leggen.

In Nederland is het erg lastig om de Melkweg met het blote oog te zien. De omstandigheden moeten daarvoor heel erg goed zijn. De camera vangt meer licht op dan ons blote oog, waardoor je de Melkweg veel beter kunt zien op je foto’s. Planning van het vastleggen van de Melkweg, vooral hier in Nederland, is cruciaal.

Omstandigheden

Allereerst moeten de omstandigheden perfect zijn. Let op de volgende vier variabelen:

Het weer: Dit spreekt voor zich, er mag geen bewolking zijn. Zelfs met lichte sluierbewolking wordt het zicht op de sterrenhemel al ernstig belemmerd.
De maanstand en maanfase: De maan is een extreem felle lichtbron. Bij volle maan kun je zonder zaklamp nog prima zien op de donkerste open locaties. Het is daarom van belang dat de maan niet aan de hemel staat. Hierbij is de maanfase belangrijk, maar ook de tijd van de maanopkomst en -ondergang.
De stand van de Melkweg: In de wintermaanden komt het mooiste gedeelte van de Melkweg, de ‘core’, niet boven de horizon uit en is dus niet te fotograferen.
De plek waar je fotografeert: Omdat we in Nederland erg veel last van 'lichtvervuiling' hebben, zijn er maar weinig plekken waarop het ’s nachts echt donker is. Lichtvervuiling is het grootste obstakel voor het fotograferen van de sterrenhemel in Nederland. Een plek vinden waarop je de Melkweg goed kunt zien en vastleggen, is dan ook niet makkelijk.

Planning: Maanlicht

Met deze variabelen kun je vervolgens een planning maken. Het plannen van een Melkwegfoto is belangrijk en zorgt ervoor dat je ’s nachts niet voor niets op pad gaat. Allereerst is het handig om de stand van de maan te bekijken. Waarom niet eerst het weerbericht? Omdat de maanstand altijd al vast staat. Het weer kan je van tevoren niet inschatten en het is belangrijk om precies te weten wanneer de maan niet aan de hemel staat. De maanstand kan je met een simpele Google zoekactie (zoek op ‘maankalender’) vinden. Voor smartphones is de app Photopills aan te raden (op het moment alleen voor iOS, later dit jaar ook beschikbaar voor Android), mede omdat deze nog vele andere functies bevat voor het plannen van een shoot.

Boven: Maankalender, Onder: overzicht van wanneer de maan onder gaat.

In de periode dat de maan het minst aanwezig is, is het vanzelfsprekend dat je geen last hebt van maanlicht. Echter, soms kan je bij halve maan ook prima fotograferen. De maan staat namelijk niet de hele nacht aan de hemel. Kijk dus wanneer de maan opkomt en ondergaat. Zo kun je hiermee rekening houden en simpelweg beginnen met fotograferen na de maanondergang of voor de maanopkomst. In de afbeelding is het bijvoorbeeld halve maan. Rechts is te zien dat de maan om half twee 's nachts ondergaat. Vanaf dat moment kan je dus gaan fotograferen.

Lichtvervuiling

In Nederland is ’s nachts heel veel lichtvervuiling waar te nemen. Vooral steden geven veel licht af, wat op de camera nog veel erger te zien is dan met het blote oog. Soms lijkt het zelfs licht van een opkomende zon , maar dat is het niet. Nederland is een van de ergste landen op de wereld qua lichtvervuiling. Op de site darksitefinder.com is de lichtvervuiling voor de hele wereld te zien. Zie het als een soort Google Maps, maar dan met indicaties van licht. Rood en grijs is veel lichtvervuiling, blauw is weinig tot geen lichtvervuiling. Zoals je kunt zien, is het in Nederland niet makkelijk om een plek zonder lichtvervuiling te vinden. De waddeneilanden zijn eigenlijk de beste keuze, maar ook in het noorden van Nederland zijn vrij veel plekken te vinden met acceptabele lichtvervuiling. In midden-Nederland wordt het echter wat lastiger. Op de Veluwe (veelal geel gebied) is het ook nog goed te doen bij optimale omstandigheden. Kortom, in Nederland is het een uitdaging om een geschikte locatie te vinden. In landen als Australië is weinig tot geen lichtvervuiling en is de Melkweg veel beter te zien met het blote oog. Toch is het in Nederland niet onmogelijk om mooie melkwegfoto’s te maken, je moet er alleen iets meer moeite voor doen.

darksitefinder.com

Het weer

Heb je een locatie en een dag gekozen waarop je wilt gaan fotograferen? Dan is het belangrijk om te weten wat het weer op die dag (of eigenlijk nacht) gaat worden. Check een paar dagen van te voren en op de dag zelf voortdurend het weer. De app Weather (Pro versie, die een paar euro kost) is hier uitstekend geschikt voor. Het weerbericht in deze app is vrij accuraat en het is ook per uur tot in detail te bestuderen. Op de dag zelf kun je het weer ook op gevoel in de gaten houden. Als het de hele dag erg helder is zonder een wolkje aan de lucht, dan is de kans groot dat het die nacht ook helder wordt. Is er overdag veel sluierbewolking, dan kan dit 's nachts blijven hangen. Negeer dan het weerbericht wanneer er wordt gemeld dat het helder gaat worden, want die bewolking heeft enorm veel invloed op je zicht op de sterren.

Het ‘melkweg seizoen’

Veel fotografen, vooral wanneer ze zich niet specialiseren in astrofotografie, denken dat de winter een goed moment is om de Melkweg te fotograferen. De lucht is immers koud en heldere, met veel zicht op de hemel. Dit kan mooi zijn voor het bekijken en fotograferen van bepaalde sterren, maar niet voor de Melkweg. Het mooiste gedeelte van de Melkweg, ook wel 'de core' genoemd, verdwijnt in de wintermaanden 's nachts achter de horizon. Hierdoor kun je nog wel een gedeelte van de Melkweg zien, maar niet het helderste en mooiste gedeelte. Omdat de Melkweg in Nederland sowieso al lastig te zien is, kan het zien en fotograferen van de core juist dat beetje extra in een foto geven, waardoor het echt een goede melkwegfoto wordt. Probeer dus in de perioden te fotograferen waarin de core boven de horizon staat. De Melkweg verschuift dus ook gedurende de nacht en staat op andere plekken naarmate het jaar vordert. Zo staat de Melkweg in het eerste gedeelte van het jaar in Nederland vrij horizontaal aan de hemel en later in het jaar meer verticaal. Dit is dus allemaal cruciaal om te weten als je een bepaalde foto met een bepaalde compositie in gedachte hebt. Stellarium is software die je hier goed voor kunt gebruiken. Dit programma is gratis voor zowel pc als mac. Hiermee kun je een locatie invoeren en op elk moment zien hoe de Melkweg staat.

Stellarium, Amersfoort op 6 April 2016. Te zien is dat de core rond vijf uur 's ochtends mooi boven de horizon uit komt. De Melkweg staat op dit moment redelijk horizontaal aan de hemel, wat geschikt is voor panorama’s.

Op locatie

Heb je je planning voltooid en ben je eindelijk op je geplande locatie met een perfecte heldere sterrenhemel? Dan kun je beginnen met fotograferen. Als je geluk hebt, is de plek die je hebt uitgekozen goed donker en kan je de Melkweg met het blote oog zien. Het ziet eruit als een soort band aan de sterrenhemel. Zie je het niet goed of wil je graag zeker zijn dat hetgeen wat jij ziet ook daadwerkelijk de Melkweg is? Een aantal apps beschikken over ‘augmented reality’-weergave, die de plek van de Melkweg tonen. Zo heeft de app Photopills een ar-functie, die laat zien waar de Melkweg is als je de smartphone voor je houdt. Sky Safari is een alternatief voor Android. Zulke apps kunnen ook erg handig zijn bij het plannen van shots. Overdag ga je naar een bepaalde locatie en via de AR-functie zie je wanneer de melkweg precies op de door jou gewenste locatie verschijnt.

Camera instellingen

Bij het fotograferen van de Melkweg is het belangrijk dat je een camera gebruikt die goed presteert bij hoge iso-waarden, in combinatie met een lichtsterk objectief. Natuurlijk is dit geen vereiste, maar het maakt het wel makkelijker om een goed resultaat te behalen.

Diafragma: Zet je objectief helemaal open. Dat wil zeggen: de laagste f-waarde, zodat deze zoveel mogelijk licht toelaat.
Sluitertijd: De sluitertijd is afhankelijk van het objectief. Bij een groothoekobjectief, zoals een 14-18mm-objectief in kleinbeeldequivalent, kun je sluitertijden van 20-25 seconde gebruiken. Hoe groter de brandpuntafstand van het objectief, hoe korter de belichting. Dit heeft te maken met de draaiing van de aarde. Bij een tele-objectief treedt eerder bewegingsonscherpte op, waardoor sterren veranderen in strepen.
ISO: De benodigde iso-waarde voor een goede foto hangt af van het omgevingslicht. In Nederland zit je iso-waarde meestal rond de 1600 tot 3200. Hoe donkerder de omgeving, hoe hoger de ISO. Fotografeer je bijvoorbeeld in Australië op een donkere locatie, dan moet je de iso-waarde al snel opschroeven naar 6400, 12.800 of hoger.
RAW: fotografeer altijd in raw-formaat, zodat je zoveel mogelijk data beschikbaar hebt om mee te werken. Vrijwel alle melkwegfoto’s die je tegenkomt op internet zijn bewerkt, zodat de Melkweg net wat meer uit de foto springt. Omdat je op hoge iso-waarden werkt en soms detail moet terughalen uit de schaduwpartijen, is het een vereiste om altijd in raw-formaat te werken.
Scherpstellen: Het is in het donker lastig scherpstellen. Stel, indien mogelijk, scherp via de live view van je camera. Neem een lichtpuntje in de verte en stel hierop scherp. Doe dit altijd handmatig, aangezien autofocussystemen erg onbetrouwbaar zijn in het donker. Zie je geen lichtje in de verte? Stel dan scherp op oneindig. Vaak is dit niet heel accuraat, dus zorg ervoor dat je je objectief goed kent. Een andere mogelijkheid voor het scherpstellen op sterren is met door middel van de hyperfocale afstand. Dit is een vaste brandpuntsafstand, waarbij alles van voor tot achter scherp is. De hyperfocale afstand verschilt per objectief, diafragma en sensor. Er zijn veel tabellen te vinden op internet die de hyperfocale afstand per brandpuntsafstand weergeven.

Monument Valley met bijna geen lichtvervuiling. Panorama van vier foto’s

Camera: Sony A7R II
Objectief: Sony Zeiss T* FE 55mm f/2.8
Diafragma: f/2.8
Sluitertijd: 8 seconden
ISO: 12.800

Wees creatief

Als je de Melkweg eenmaal op je foto ziet verschijnen, geeft dat vaak veel voldoening. Wees echter creatief en verwerk altijd iets extra’s in je foto. Gebruik de Melkweg als een element in de compositie van de totale foto. Zo kan je bijvoorbeeld kleine voorgrond-elementen gebruiken in combinatie met de Melkweg. Selfies met de Melkweg zijn vaak ook erg mooi. Succes!