Pleidooi voor de paparazzi!

‘I’m your biggest fan, I’ll follow you until you love me’, zingt Lady Gaga in Paparazzi, haar hit uit 2009. Prima nummer, maar – alsof ironie niet bestaat - de waarheid is anders. Kijk naar paparazzo-foto’s en het is duidelijk dat maar weinig beroemdheden de liefde beantwoorden. In plaats van te poseren voor, halen ze liever uit náár de paps. Of proberen op z’n minst de foto te voorkomen door weg te duiken of een hand voor de camera te houden. Het tafereel levert net zo’n interessante discussie als fascinerende beelden op.

Paparazzo / paparazzi

Het is aan La Dolce Vita (1960) van de Italiaanse regisseur Federico Fellini te danken dat de term ‘paparazzo’ de ingang naar het algemene taalgebruik vond. De film vertelt het verhaal over (sensatie)verslaggever Marcello Rubini (Marcello Mastroianni) zoekend naar een primeur in de decadente kringen van de beau monde. Waar Rubini is, daar is ook een horde opdringerige persfotografen; één van hen heet Paparazzo – wat in het Italiaanse zoveel betekent als ‘zoemende insect’ (meervoud: paparazzi).
 

Jacht

Maar eerst dit. Praat je over paparazzo, dan moet je praten over Ron Galella (1931), de koning van de sluipmoordenaars, bijna net zo berucht als zijn onderwerpen beroemd. Hij opende begin jaren zestig de jacht op celebs en stond daarmee aan de wieg van een nieuw soort fotografie. Zijn bijdrage daaraan in de loop van zijn carrière: meer dan drie miljoen foto's van publieke figuren.

Zijn claim to fame komt als Jacqueline Kennedy Onassis op het toneel verschijnt, de presidentsvrouw voor wie Galella een obsessieve belangstelling koestert. Die belangstelling krijgt haar hoogtepunt in oktober 1971 als de first lady het helemaal heeft gehad met de paparazzo die haar nu al maanden stalkt en daarop haar bodyguards de opdracht geeft de camera van Galella te slopen – ‘Smash his camera!’.

In de uitroep van Jacky - niet geheel toevallig de titel van een documentaire uit 2010 over Gallela - zit zo’n beetje alle ergernis over de paparazzi en hun opdringerige camera's besloten. Hun aanwezigheid wordt veracht, het zijn persoonlijkheidsprofiteurs, parasieten die teren op andermans succes. ‘The Godfather of the U.S. paparazzi culture’ krijgt naar aanleiding van de aanvaring zelfs een straatverbod aan zijn broek. Jarenlang moet hij onder alle omstandigheden vijftig meter afstand tot mevrouw Onassis bewaren.

Gallela, 87 jaar inmiddels, zit er niet mee. Nu zit hij sowieso al helemaal niet zo snel met iets, zoveel bewijst de anekdote over zijn allereerste klusje. Hij krijgt de opdracht om een foto te schieten van het dochtertje van de Amerikaanse actrice June Lockhart (1925) terwijl deze naar de kleuterschool gaat. Omdat Gallela geen toestemming krijgt om bij de school foto’s te maken, schiet hij een foto van een ander kindje – om daarmee 62 dollar op te strijken.

Ron Galella, de tweede man vanaf links. 'Praat je over paparazzo, dan moet je praten over Ron Galella, (1931), de koning van de sluipmoordenaars'

De ‘art of paperazzi’

Wat niet wegneemt dat Galella het nooit een ondankbare taak heeft gevonden om celebrities te fotograferen. Bovendien is hij er goed in. De essentie van de ‘art of paperazzi’, zoals Galella het noemt, ligt volgens hem in de snelheid. Nog voor een slachtoffer in de gaten heeft wat er aan de hand is, heeft Galella al twee foto’s gemaakt. Hij maakt ook het liefst direct oogcontact met de sterren, houdt zijn camera laag en kijkt nauwelijks door de zoeker. Die aanpak heeft geleid tot wereldberoemde foto’s van wereldberoemde mensen – Mick Jagger, Brigitte Bardot, Marlon Brando, Andy Warhol, Sean Penn, Elizabeth Taylor, Frank Sinatra en Penélope Cruz. Het brengt hem niet alleen op de pagina’s van Life, Time, Rolling Stone, Vogue en Vanity Fair, maar ook aan de wanden van MoMA in New York (met vijf foto’s) en kunstgalerijen over de hele wereld. Dat laatste is niet alleen om populaire redenen, maar ook op basis van de artistieke en socio-historische waarde van de foto’s. Andy Warhol – iemand die het kan weten – geeft  Galella zo mogelijk het grootste compliment: ‘Mijn idee van een goede foto is er een die in focus is en van een beroemde persoon die iets onbehoorlijks doet. Zoiets als op de juiste plaats op het verkeerde moment. Daarom is mijn favoriete fotograaf Ron Galella.’

Vijf tanden

Maar succes heeft een prijs. Omdat de paparazzifotograaf van het eerste uur nergens voor terugdeinst, verlopen zijn ontmoetingen met de rich & famous niet altijd even pijnloos. Marlon Brandon slaat hem in 1973 vijf tanden uit z’n mond en een gebroken kaak - wat Galella een tijdje doet besluiten tijdens het werk een football-helm te dragen. Die kwestie leidt tot een schikking, waarbij Brando 40.000 dollar aan Galella betaalt wat de fotograaf weer de uitspraak ontlokt dat het hem niet om het geld te doen is: ‘Ze moeten niet denken dat ze me even een dreun kunnen verkopen als ik een foto van ze maak. Daar gaat het me om, niet om het geld.’ Dat helpt niet altijd: niet veel later verliest Galella nog een tand als hij een paar tikken van de bodyguards van Richard Burton incasseert. Dan houden de bodyguards van Elvis Presley het keuriger, die steken alleen de banden van Galella’s auto lek. De beveiligers van Brigitte Bardot daarentegen zijn wel weer handtastelijker. Zelfs de in 2011 overleden Elizabeth Taylor, die bekendstond om haar tolerantie naar fotografen toe, heeft meer dan een keer gemompeld: ‘Ik vermoord Ron Galella!’

Overigens is Galella niet de enige paparazzo die soms voor zijn leven vreest. Zo zijn de vechtpartijen tussen Sean Penn en fotografen niet meer op een hand te tellen. Sterker nog, wanneer een beroemdheid eens uithaalt naar een paparazzo, heet dat ‘doing a Sean Penn’. Hoogtepunt, letterlijk, is als de heetgebakerde acteur in 1986 een fotograaf in zijn hotelkamer betrapt. Penn pakt hem bij diens enkels en hangt ‘m vervolgens over het balkon, waarbij aangetekend dat de kamer van Penn zich op de negende verdieping bevindt. De paparazzo overleeft het onderonsje.

'De vechtpartijen tussen Sean Penn en fotografen zijn niet meer op een hand te tellen. Sterker nog, wanneer een beroemdheid eens uithaalt naar een paparazzo, heet dat ‘doing a Sean Penn''

Aanbidding

Het is inherent aan de sluipschutterfotografie, het lastige vraagstuk over het recht op privacy, maar ook persvrijheid en de groeiende draaikolk van celebrity-aanbidding. Neem het deze vakgenoten dus maar eens kwalijk. In een tijd waarin het publiek meer en meer naar wetenswaardigheden over onze idolen en helden hunkert, is de vraag naar paparazzofoto’s enorm. Het zijn deze foto’s die – voor even dan - onze voyeuristische honger stillen. En waar vraag is, daar ontstaat aanbod. Uitgevers betalen grif voor een goede paparazzofoto; in de VS schommelen de prijzen al gauw rond de tweeduizend dollar. Maar ook in Europa is geld te verdienen met de juiste plaat, op het juiste moment, van de juiste persoon.

Het mes snijdt aan nog een kant. Voor de beroemdheid lijkt de paparazzo het beest dat de schoonheid bedreigt. Maar mettertijd, zodra de foto in de bladen verschijnt, krijgt de beroemdheid die vervreemdende, maar blijvende schoonheid mee. Het is maar de vraag of beroemdheden die graad van schoonheid ooit kunnen bereiken zonder de ‘hulp’ van de paparazzo. Daarover later meer.

Paparazzi in Nederland

Ga je naar Nederland, dan ontmoet je in Edwin Smulders (1968) zo’n beetje het boegbeeld van paparazzo-Nederland. In een eerder interview met schrijver dezes liet Smulders optekenen niet jaloers te zijn op Galella en andere collega’s in de VS, Engeland en Duitsland, waar het soms een slagveld is. Hij moet er niet aan denken om achter celebs aan te rennen, in bosjes te liggen of allerlei capriolen uit te halen om aan zijn foto te komen. Hoe hij dan aan z’n foto’s komt – zoals de eerste foto’s van Máxima, Ruud Gullit en Estelle Cruijff, Richard Krajicek en Daphne Deckers, Jan Smit en Liza, en Sylvie en Rafael? Te danken aan zijn netwerk van goede relaties en tipgevers, en aan de goede voet waarop hij met BN’ers staat. Wat heet, tachtig procent van de BN’ers staat in zijn agenda. Dan nog, de meeste BN’ers bellen eerder hem om te vertellen op welk terras ze zitten dan andersom. Gevraagd naar die goede verstandhouding tussen beroemdheden en paparazzi hier ter lande, merkte Smulders ooit op dat Nederland veel te klein is om ruzie met elkaar te maken. ‘We zijn hier met vijftien fotografen en vijfhonderd BN’ers en samen moeten we heel Nederland vermaken. Nou, als je elkaar daar een beetje bij kan helpen, prima toch?’, aldus Smulder, die het vak ooit van zijn vader leerde. Nu zit het ook niet in zijn karakter om iemand een hak te zetten. Het resultaat van die strategie is dat Neerlands beroemdste paparazzo-fotograaf nog nooit in een rechtszaak verwikkeld is geraakt. Of het moet Edwin de Roy van Zuydewijn zijn, de opvliegende ex-man van prinses Margarita die Smulders ooit beschuldigde van stalking. De kwestie liep af met een sisser, lees één, twee brieven heen en weer.

Daarmee raken we aan de zogeheten mediacode die sinds 2005 in Nederland geldt. Deze door de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) opgestelde gedragslijn moet de hinder van de (boulevard)pers voor de leden van het Koninklijk Huis zo veel mogelijk beperken en hun privacy beschermen. Beter geformuleerd: om onwelgevallige publicaties te voorkomen. De code houdt in dat ‘leden van het Koninklijk Huis niet met camera's of anderszins worden gevolgd op de momenten dat zij niet op grond van hun officiële functies naar buiten treden’. Fotografen die zich aan de code houden, ontvangen als beloning uitnodigingen voor ‘mediamomenten rondom het Koninklijk Huis die tot de persoonlijke levenssfeer behoren’.

Aanstoots

Wie zich altijd heeft verzet tegen de mediacode is Evert Santegoeds, de koning van de roddeljournalistiek en sinds 2002 hoofdredacteur van Privé. Niet dat hij en de Oranjes ooit nog vrienden gaan worden. Stenen des aanstoots zijn Santegoeds publicatie over de vermeende escapades van Willem-Alexander (toen nog prins) met een blondine in het Hilton-hotel en foto’s van de in aanbouw zijnde Villa Eikenhorst, de echtelijke woning van Willem-Alexander en koningin Máxima. De diepe vijandschap leidde tot een handvol rechtszaken en heeft het blad Privé miljoenen gekost. Trekt Santegoeds doorgaans vol ten aanval tegen het Koningshuis, hij is een stuk milder als er BN’ers betrokken zijn. In de eerste plaats komt dat omdat celebs doorgaans graag meewerken aan een artikel in Privé; voordat de ‘paparazzo-foto's’ gemaakt worden, gaan ze even naar de kapper. Wat volgens Santegoeds echt het verschil maakt met bijvoorbeeld de VS en Engeland is het publiek. Hier hebben we toch al heel gauw iets van ‘laat die mensen toch met rust.’

Vraag aan Santegoeds waaraan een goede paparazzofoto moet voldoen en je krijgt als antwoord dat ‘het laat zien wat de persoon in kwestie altijd heeft ontkend’. Hij noemt dat het groot ‘dus toch?’-gehalte. Een voorbeeld daarvan is tv-bons Erland Galjaard die glashard ontkende dat hij een affaire had met Wendy van Dijk – totdat een foto het andere verhaal vertelde.

Portretrecht

Wie medelijden heeft met personen als Galjaard – niet doen! – moet weten dat in de Nederlandse wetgeving zoiets is opgenomen als het portretrecht, het recht dat is uit te oefenen door de afgebeelde persoon. Is een afbeelding niet in opdracht van of ten behoeve van de afgebeelde persoon gemaakt, dan is het portretrecht evenwel beperkt. Iemand kan zich dan alleen maar verzetten tegen publicatie (openbaarmaking) voor zover die persoon daar een ‘redelijk belang’ in heeft. Let op, er is geen grond om het maken van de foto zelf te verbieden. Wil een afgebeelde persoon de publicatie van het portret verbieden, zal de rechter een belangenafweging maken, waarbij zo nodig rekening wordt gehouden met de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid.

Omstandigheden die voor iemand een redelijk belang vormen om publicatie te voorkomen zijn: privacyoverwegingen, commerciële belangen, belediging (de afgebeelde persoon wordt in de afbeelding belachelijk gemaakt of dat is als zodanig op te vatten), imagoschade of de afbeelding wordt gebruikt om reclame te maken voor iets waar de afgebeelde persoon niet achterstaat.

Wat je ook kan zeggen, is dat de paparazzo is als de journalist, die weer als waakhond van de samenleving optreedt, als tegenkracht aan machtshebbers. Zoals gezegd draagt de paparazzo bij aan het imago van de beroemdheid, zeker in de begindagen van het ‘beroemd worden’. Een beroemdheid heeft culturele én zelfs politieke macht. En een beroemdheid heeft economische macht, in de betekenis dat het positieve (!) imago van de beroemdheid producten verkoopt. Op enig moment kent de controle en dus macht van de beroemdheid over diens uitingen geen grenzen meer. En daar is de paparazzo voor, om te toetsen hoe representatief het beeld van deze beroemdheid is. De paparazzo heeft de mogelijkheid om diens macht weg te nemen. De ‘zoemende insecten’ tonen 'the real person behind the image'. Het is zoals Andy Warhol en Evert Santegoeds zeggen: een paparazzo-foto is er een van een beroemde persoon die iets onbehoorlijks doet, met een groot ‘dus toch?’-gehalte.

Lees meer in DIGIFOTO magazine

Dit artikel werd geschreven door Cees Visser en gepubliceert in DIGIFOTO Pro 3.2018. Deze en andere edities bestel je gemakkelijk in onze webshop.