In gesprek met filmmaker Ruben Smit over zijn film 'WAD!'

Ruben Smit wilde met WAD! een totaalverhaal maken. Zeker geen sprookje. Het ging hem om de rauwe, pure schoonheid van de Nederlandse natuur. In die opzet is hij volledig geslaagd. De film pakt je vanaf het eerste moment en leest als een goede en spannende roman. WAD! gaat over de dieren, de natuur, het water, de wind, de wolken, het licht, het zand, de modder... Over de eindeloosheid van een ongerept natuurgebied. Ruben documenteert door vier seizoenen heen de harde wetten van het zand, de wind en het water en dat doet hij als gezegd goed. Die harde wetten kostten hem tijdens de productie bijna zijn leven. Daarover later meer.

In het weekend waarin WAD! in première ging, trok de film al meer dan 10.000 bezoekers. Daarmee behaalde hij de Kristallen Film-status, een initiatief van het Nederlands Film Festival en het Nederlands Filmfonds. 'Om uit de kosten te komen, hebben we minimaal 100.000 bezoekers nodig', vertelt Ruben. 'Maar ook om de levensvatbaarheid aan te tonen van een Nederlandse documentaire in de bioscoop. De start was heel goed en we weten inmiddels dat we die 100.000 gaan halen. Dat is een erg goed teken. Dat neemt niet weg dat het steeds moeilijker wordt om dit soort documentaires in de theaters te krijgen. Het aanbod van andere films is zo enorm groot dat je met een film als WAD! steeds meer naar de randen van de programmering wordt gedwongen. Gingen er een jaar of vijf geleden wekelijks twee tot drie nieuwe films in première, vandaag de dag zijn dat er minimaal negen met als gevolg een enorme doorloop.

In dat aanbod is voor een film als de onze eigenlijk geen plaats meer. Tien jaar terug in de tijd zou WAD! zeker een jaar lang te zien zijn in de bioscoop. Nu is dat nog maar een week of zes. Al zijn er gelukkig nog wel wat theaterexploitanten die tegen de stroom in blijven programmeren en daar ook voor beloond worden in de vorm van bezoekersaantallen. Maar de bezoekersaantallen die we in 2013 bereikten met 'De Nieuwe Wildernis' gaan we sowieso nooit meer halen. Dat staat de huidige programmering simpelweg niet meer toe. Dat is een pijnlijk gegeven. Alles gaat en moet sneller met als gevolg steeds kortere doorlooptijden. Mensen nemen ook niet meer de tijd om een goed boek te lezen. Hetzelfde zien we ook in fotografie.

Het aantal snapshots wordt groter, echte kwaliteit wordt niet zelden verdrongen. Voor het echt goede werk wordt bovendien ook minder betaald. Een frustrerende ontwikkeling. Ik ben van de inhoud, van goede dingen. Daar is tijd en ruimte en dus geld voor nodig! Gelukkig ben ik daarnaast ook een optimist én een opportunist. Ik ben dus ook altijd wel op zoek naar nieuwe kanalen. Zo zien we dat er vandaag de dag nieuwe platformen ontstaan waarop mensen thuis, tegen betaling, goed materiaal kunnen zien. Het geeft de kijker niet de bioscoopervaring maar als ik via een dergelijk kanaal toch nog steeds veel mensen kan bereiken, kan ik daar mee leven.'

4K

Het brengt Ruben bij een ander onderwerp. Wad! Is de eerste Nederlandse film die echt in 4K is gemaakt, dus ruim 4000 pixels breed en 2000 pixels hoog. Maar hoe uniek ook, dit komt in de Nederlandse theaters feitelijk (nog) niet uit de verf. En waarom niet? Omdat Nederland slechts vijftien theaters telt die films daadwerkelijk op 4K kunnen afspelen. Ruben: 'En die draaien liever de nieuwste James Bond dan WAD! In de aanloop naar deze film hebben we steeds geroepen dat je hem in 4K moet gaan zien. Maar helaas ontbreken daarvoor dus de middelen. Dat neemt niet weg dat die middelen er op termijn wel komen en daarom hebben we ook heel bewust gekozen voor 4K. De transitie van Full HD naar 4K zet door. Wereldwijd! Neem een markt als Azië, daar roepen ze alleen nog maar om 4K. Dat maakt dat deze productie veel meer waarde heeft, ook voor de toekomst. Ik denk dat WAD! daardoor een levenstijd heeft van zeker tien jaar of langer. Mijn voorspelling is dat er straks een tijd komt waarin al het Full HD-materiaal eruit geknikkerd wordt.'

Wij spreken hier over 4K maar inmiddels hoor en lees je ook al het nodige over 6K en zelfs 8K. Wat verwacht Ruben daarvan? 'Ik denk niet dat 6K, laat staan 8K de standaard wordt. We gaan nu van Full HD naar 4K en daarna komt er heel lang niets. Ik voorspel je ook dat je het verschil tussen 4-, 6- en 8K niet gaat zien. Tussen een 2K en een 4K televisie zit echt verschil, maar daarna gaat de gewone sterveling die verschillen niet meer zien. 8K is een verkooppraatje. Ik moet ook echt lachen wanneer iemand zegt dat hij in 8K filmt. Het levert je in de postproductie hooguit het voordeel op dat je nog beter kunt inzoomen in je materiaal. Voor de rest maakt 8K het materiaal onnodig zwaar en groot.

Als je weet hoeveel ik aan het begin van dit project heb moeten investeren in een computersysteem, in hardware, waarin ik echt native 4K materiaal kon monteren... Om dat te bereiken, moest ik twee hypermoderne gaming-machines laten ombouwen door een computerexpert. Dat systeem werkt zodanig dat we met twee heel snelle verbindingen ook direct vanaf de NAS kunnen monteren. Dat heeft niemand in Nederland. En over die NAS gesproken. Ook dat is een speciaal soort waarvan ik er twee heb aangeschaft. Allebei met een geheugen van ruim 150 TB. En uiteraard werken we ook op 4K beeldschermen. Ik liep kortom enorm op de muziek vooruit en dat vroeg om een gigantische investering. Het moet nog blijken, maar mijn vermoeden is dat het uit kan.

Ongeloof

'Er hebben al de nodige mensen naar dat systeem gekeken', vervolgt Ruben. 'Ze geloofden niet dat een dergelijk systeem mogelijk was. Wij werken met allerlei verschillende cameratypes. Denk aan Canon DSLR, RED, Sony, DJI, Go Pro, Panasonic... Bij voorgaande producties moest ik al die verschillende content invoeren en omzetten naar één bepaalde standaard. Dat wilde ik niet nog eens. Dat is vreselijk. Dat levert heel veel extra data op die je vervolgens weer allemaal moet gaan re-linken. Daarop liep het systeem meer dan eens vast. Ik wilde voor deze productie alle data in één tijdlijn kunnen gooien. Dat was even een gedoe maar nu staat er een systeem dat werkt! Een systeem waarin je echt native 4K kunt uploaden én editen. Daarnaast hadden we ook het nodige aan 5K-materiaal. Dat brengen we in dit systeem heel simpel weer terug naar 4K.'

Een vraag die zich hier opwerpt is waarom Ruben niet kiest voor één systeem? Waarom al die verschillende systemen? 'Dat is heel simpel. Sony heeft gewoon het beste systeem bij weinig licht. Zo werkten we veel met de Sony a7SII. Die is werkelijk fenomenaal bij weinig licht. Met die camera maakten we opnames bij maanlicht met ISO waarden van rond de 8000 en hoger. Geen enkel probleem! Dat kan echt alleen die Sony. Voor opnames onder water daarentegen kies ik voor Panasonic. De GH4 en de GH5 zijn ideale camera's om te gebruiken in combinatie met een Nauticam onderwaterbehuizing. Die camera's zijn klein, de objectieven zijn optisch heel goed, de batterijen gaan vrij lang mee, en je kunt er betrekkelijk goedkope onderwaterbehuizingen voor kopen. De Canon 1D X mark II gebruikte ik omdat die echt in 4K filmt.

Daarnaast is hij razendsnel, ook erg sterk bij low light én hij kan tegen een stootje en filmt in 60 fps. En natuurlijk hebben we ook met RED camera's gewerkt, de Epic en de Raven. Wil je het echte filmgevoel toevoegen, dan ontkom je niet aan RED. Alle andere camera's hebben in mijn ogen een te sterke digitale look. Daar komt nog bij dat RED vanuit de software de mogelijkheid biedt waanzinnige stills te draaien. Fotografie en film liggen bij RED kortom heel dichtbij elkaar. Veel dichter dan bij welk ander merk dan ook. Maar afgezien van die RED camera's kies ik er voor te werken met foto/videocamera's. Die camera's leveren echt geweldig materiaal op. Zo zit WAD! vol met beeld dat we hebben geschoten met een Go Pro. Dat vinden veel mensen vaak nog de mooiste shots ook!'

Terug in de tijd We gaan even terug in de tijd, naar 2013, het jaar waarin De Nieuwe Wildernis uitkwam. Koos Ruben voor WAD! voor een andere (technische) aanpak dan destijds? 'We hebben nu de beschikking over veel betere camera's maar nee, feitelijk hebben we voor WAD niets anders gedaan dan voor De Nieuwe Wildernis. Voor De Nieuwe Wildernis waren wij de eerste die met DSLR's werkten op drones met als gevolg dat er regelmatig een DSLR uit de lucht viel. Nu vliegen we met de Inspire II van DJI. De camera die daar op zit, is echt fantastisch.

Er is in een jaar of vijf weer veel veranderd. De Canon 5D mark II was ooit mijn eerste DSLR waar je goed mee kon filmen. Kijk nu eens... In de komende vijf jaar verwacht ik niet meer zo'n grote stap. Hooguit op het vlak van resolutie en natuurlijk de verschuiving naar systeemcamera's. Maar wat betreft de kwaliteit zie ik voorlopig geen aardverschuiving. Er komt bovendien een moment waarop je het ook niet meer ziet. Vergelijkbaar met waar we het al over hadden op het vlak van 4K versus 6K... Het geeft alleen maar hoofdpijn bij de opslag van het materiaal. Dat blijft altijd achter lopen bij technische ontwikkelingen. Dus dan heb je wel je camera met 100 MP, maar kun je nergens je materiaal kwijt...'

Wat objectieven betreft maakte Ruben en zijn crew (opnieuw) veel gebruik van SIGMA. Volgens Ruben is de nieuwe SIGMA lijn 'zowel optisch als in zoombereik veel beter dan de originele brands'. 'Zo is een 150/600mm zoom objectief voor het filmen van wildlife veel prettiger dan een vaste 500mm f/4. Die zoom maakt je veel flexibeler en het scheelt bovendien maar één stop. Vroeger waren dergelijke zoomobjectieven optisch duidelijk minder dan de primes. Dat enorme verschil in kwaliteit zie je bij de moderne zooms echt niet meer. Ook die zijn nu optisch heel erg goed, zelfs in combinatie met converters.

En ook de macro- en de groothoekobjectieven van SIGMA zijn erg goed. Zo maakten we voor nachtopnames veel gebruik van de 14mm f/1.8 Art. En ook de 24/70mm f/2.8 Art is optisch een heel sterk objectief.' 'SIGMA heeft tegenwoordig ook een mooie lijn Cine objectieven', vervolgt Ruben. 'Die voegen voor het werk dat wij doen echter niet zo veel toe. Simpelweg omdat je niet van die hele lange Cine objectieven hebt. Die bestaan niet. Die houden op bij 100mm. En ik moet de eerste persoon die in de bioscoop het verschil ziet tussen een 100mm Cine objectief of een 100mm macro objectief op een DSLR nog vinden. Dat ziet echt niemand. Zelfs de grootste expert niet.

Het grote voordeel van een cine objectief is het gebruiksgemak. Zo is de scherpstelling van een cine objectief veel nauwkeuriger. Zoals ook het traploze diafragma dat beter werkt. Maar wat glas betreft zie ik niet veel verschillen.'

Hoogtepunt

Was Ruben bij de Nieuwe Wildernis “alleen” verantwoordelijk voor de regie, bij WAD! was hij daarnaast ook de verantwoordelijke man op het gebied van productie. Dat leverde extra uitdagingen op. Met name organisatorische en financiële uitdagingen. Om gebruik te maken van bepaalde fondsen zocht hij samenwerking 'met de juiste producenten'. 'Maar godzijdank is dat niet gelukt', zegt hij nu. 'In dat geval had ik veel meer in de pas moeten lopen met de wensen van andere producenten met eigen en andere ideeën. Op creatief vlak zou me dat heel erg hebben beteugeld.

Nu kon ik het helemaal naar mijn eigen hand zetten en ik denk dat je dat ook wel ziet. Ik werkte met een kernteam van vijf, wildlife cameraman Ruurd-Jelle van der Leij, vliegende keep Melchert Meijer, geluidsman Olivier Nijs, PR en communicatiespecialist Marjet Heins en ikzelf. Daarnaast vlogen er af en toe twee onderwatercameramensen in, extra dronevliegers, een extra timelapse specialist, extra assistenten... Een fantastische crew!' Op de vraag of WAD! zijn hoogtepunt is tot nu toe, klinkt een krachtig 'ja!'. 'Zonder enige twijfel! En natuurlijk zijn er altijd weer dingen die beter kunnen maar dit komt heel dicht in de buurt bij wat ik altijd voor ogen had. Een film die inhoudelijk klopt en daarnaast ook esthetisch en poëtisch heel sterk is.'

Levensgevaar

De organisatorische en financiële uitdagingen die Ruben aanhaalde, verbleken bij het avontuur dat hij in juni 2014 beleefde op een zandplaat in Texel. 'Ik zou samen met Melchert een nacht doorbrengen op die zandplaat. Tegen de voorspellingen in draaide 's avonds de wind van west naar noordwest met als gevolg dat het water veel harder steeg dan berekend. Binnen de kortste keren waren Melchert en ik ingesloten door het snel opkomende water. Op een gegeven moment stonden we nog op een stukje plaat van tien bij tien meter, omgeven door zeehonden. En het water zou nog verder stijgen... Ik ben toen als een gek gaan bellen maar kreeg in eerste instantie niemand te pakken.

Het was tijdens het WK voetbal en iedereen zat voor de buis. We hadden nog een uur te gaan, dan zou het zwemmen worden. In het Marsdiep, in het pikke donker... dan ben je verloren. Uiteindelijk werden we iets na tien uur toch nog gered door iemand. Melchert heeft me daarna uitvoerig bedankt voor mijn snelle en kordate handelen. Hij zag pas heel laat de ernst van de situatie in. Dat is ook exact het probleem met water. Pas wanneer je in de gaten hebt hoe gevaarlijk het is, ben je vaak al te laat. Het is een sluipmoordenaar. Wanneer het je grijpt, ben je verloren.'

De grootste uitdaging op technisch vlak bleek het filmen van een wadpier. 'Die beelden zitten uiteindelijk nauwelijks in de film omdat het slechts een beetje is gelukt. Wij proberen letterlijk in de huid van een dier te kruipen. Zo ook bij wadpier. Maar ja, die leeft onder de grond in een holletje. Je kan hem eruit trekken en dan filmen, maar dan heb je geen beelden waaruit het gedrag van zo'n dier blijkt. Dat is ook exact het moeilijke aan filmen. Je moet een scène opbouwen met veel verschillende shots vanuit verschillende hoeken, standpunten en belichtingen... Voor de wadpier gebruikte we een camera met daarop een een endoscoop objectief met een heel klein lampje voorop. Die moest onderwater dat gangetje in waarin die pier zit. Als fotograaf zou je niet eens op het idee komen, maar wij wilden het verhaal van de wadpier in beeld brengen...'

Natuur-porno

Het verhaal van de wadpier brengt Ruben bij een stelling. Een natuurfilmer is nog geen filmmaker. 'En dat zie je vaak terug in producties. Hoe mooi die wellicht ook zijn, het zijn niet zelden beelden die bij een editer over de heg zijn gegooid. Ik sprak ooit een natuurfilmer die zei dat het echte filmmaken pas op de montagetafel gebeurt. Toen klapte ik bijna uit elkaar! Wat een onzin is dat! Je moet in het veld al weten wat je draait en hoe je het draait én hoe je het wilt gaan monteren. Dat gebeurt maar zelden. Daarom steken veel natuurfilms zo slecht in elkaar. Ik ben van mening dat je een holistisch verhaal moet vertellen.

Een verhaal met alles er op en eraan. Gevoel, sfeer... En, heel belangrijk, in één gebied en met veel kennis van zaken. Dat maakt onze aanpak ook echt anders dan de aanpak van bijvoorbeeld de BBC. Die schakelen moeiteloos van Nieuw Guinea naar de Galapagoseilanden... Steeds blokjes van zes minuten die ze aan elkaar plakken. Je kijkt, je ziet mooie dingen maar er blijft niets hangen, er is geen enkele synergie. Dat is wat Hans Dorrestein natuur-porno noemt. Wij doen iets, en daar ben ik met De Nieuwe Wildernis mee begonnen, dat de kijker het gevoel geeft dat hij echt naar een geheel kijkt. Dat is veel meer dan alleen maar een paar verhaaltjes koppelen. Dat impliceert ook dat alles met elkaar in samenhang moet zijn. Ik durf te stellen dat we daar bij WAD!, net als bij De Nieuwe Wildernis, in geslaagd zijn. Dat maakt deze twee films echt anders dan veel buitenlandse producties. Vraag je me waar ik echt trots op ben, dan is het dat. Ik heb het gevoel dat wij weer iets unieks hebben gemaakt.'

Ruben Smit

Dr. Ir. Ruben Smit is een gepassioneerd ecoloog en fotograaf. Vanaf 2003 is hij professioneel natuurfotograaf en filmer. Hij won diverse prestigieuze internationale fotoprijzen. Als filmregisseur van natuurfilms maakte hij zijn debuut met De Nieuwe Wildernis (2013) en de gelijknamige tv-serie bij de VARA. In 2016 is Ruben uitgeroepen tot nationaal natuurkenner. www.rubensmit.nl

WAD, Overleven op de grens van water en land

 Naast de film, is er ook het fotoboek. Dit fotoboek gaat door waar de film 'WAD! overleven op de grens van water en land' eindigt. Het bevat een sublieme verzameling foto's van het waddengebied, geselecteerd uit de tienduizenden opnames die filmmaker Ruben Smit en zijn team hebben gemaakt. Dit boek toont het Wad zoals het nog nooit eerder in beeld is gebracht, dankzij speciale camera's en de nieuwste technieken.

Fotografie door: Ruben Smit

Dit artikel werd geschreven door Remco Stunnenberg en geplubliceerd in DIGIFOTO Pro 6.2018