Videomontage: het Kuleshov effect

Lev Kuleshov

Lev Kuleshov was een Russische filmmaker die als eerste experimenteerde met montage als kunstvorm en als toevoeging aan het narratief. Hij begon zijn carrière in de jaren ‘20 als decorontwerper, maar regisseerde al snel zijn eerste film, waarna hij een van ‘s werelds eerste film theoretici werd. Volgens Kuleshov ligt de kracht van een verhaal vertellen in een film in de montage.

Het Kuleshov effect

Kuleshov deed een eenvoudig experiment om dit aan te tonen. Hij filmde het gezicht van een man, stomme filmacteur Ivan Mosjoukine, met een compleet neutrale uitdrukking. Hierachter monteerde hij andere beelden: een bord soep, een meisje in een doodskist en een knappe vrouw op een bank. Vervolgens vroeg hij het publiek hoe ze de uitdrukking van Mosjoukine interpreteerden. Bij het bord soep was de kijker overtuigd dat hij hongerig naar het bord keek, bij het overleden meisje zagen ze pijn en verdriet en bij de vrouw op de bank was het lust. Echter, het was steeds exact hetzelfde shot van de acteur dat door Kuleshov gebruikt was; het publiek ging dus zelf invullen welke emotie ze dachten te zien, als een reflectie op de emotie die ze zelf bij deze beelden voelen. Dit werd bekend als het Kuleshov effect.

Het originele Kuleshov effect, waarbij opgemerkt moet worden dat de impact van cinema op het publiek toen vele malen groter was doordat het iets volledig nieuws was. Vergelijk het nu misschien met de Oculus Rift.

Het Kuleshov effect door anderen

Niemand minder dan Alfred Hitchcock maakte dankbaar gebruik van het Kuleshov effect. Hij noem het dan ook ‘Pure editing’. Hij experimenteerde hier ook mee en vertelt erover in de documentaire ‘a talk with Alfred Hitchcock’. Hier gebruikt hij zijn eigen gezicht op een vergelijkbare manier als Mosjoukine.

Maar het Kuleshov experiment kan met de meeste films uitgevoerd worden, zolang er maar een ‘neutraal’ shot van het personage beschikbaar is. Dat is vaker dan je denkt, juist vanwege dat Kuleshov effect. Daarbij moet het hij of zij los (dus zonder andere personages of elementen die belangrijk zijn in het verhaal) in het frame te zien zijn. Gecombineerd met andere shots heeft de uitdrukking van het karakter snel een andere betekenis.

Kuleshov en The Godfather

Een ander voorbeeld is een scène van de Godfather. Let vooral goed op vanaf 3.40.

Michael Corleone is bij de doping van zijn kind en herhaalt de woorden van de priester. De betekenis er van veranderd doordat de beelden van de zedelijke Corleone beelden zijn gesneden van moordaanslagen die in zijn naam uitgevoerd worden. Het shot van Al Pacino is wellicht niet volledig neutraal, maar het gevoel dat je erbij krijgt (harteloos, keiharde crimineel) komt niet door de woorden van Michael Corleone (Pacino), maar door de montage.

De kracht van montage om je verhaal te ondersteunen, of misschien wel om het hele verhaal te vertellen, is dus van onschatbare waarde. En heel erg leuk om zelf mee te experimenteren!