Tilt-shift objectieven: wat zijn het en hoe werken ze in de praktijk?

Professionele architectuur fotografen kunnen niet zonder hun tilt-shift objectieven, waarom is dat? Het voor de hand liggende antwoord is dat ze de verticalen graag recht willen houden als ze een gebouw fotograferen maar dat is slechts één van de vele redenen. Een hele andere reden is bijvoorbeeld dat je met een tilt-shift objectief het verdwijnpunt van je compositie kunt verleggen, zonder daarbij de camera te verplaatsen. Dit werkt vooral effectief met een éénpuntsperspectief, waarbij je creatieve composities kunt maken die anders niet mogelijk zijn. Voor ik naar het praktische gebruik ga van tilt-shift objectieven is het goed om eerst eens te kijken naar de basis, hoe werkt een tilt-shift objectief?

Tilt functie

Met behulp van de tilt functie kun je het scherpstelvlak veranderen. Het scherpstelvlak ligt bij een conventioneel objectief altijd parallel aan de sensor. Als je de camera waterpas neer zet en met een open diafragma (dus een kleine scherptediepte) en op een punt scherpstelt, dan is alles op die afstand scherp van links naar rechts en boven naar beneden. Wil je meer in je beeld scherp hebben, dan vergroot je de scherptediepte door het diafragma te verkleinen. Hier zit een maximum aan, zeker bij een korte afstand tot het onderwerp. Zie foto 1.

Met behulp van de tilt functie kunnen we het scherpstelvlak kantelen. Zie foto 2. Hierdoor is het mogelijk om de scherptediepte enorm te vergroten. Een voordeel hiervan is dat je geen focus stacking hoeft te gebruiken als je een grote scherptediepte nodig hebt en je dicht op je onderwerp zit. Dit laatste is ideaal voor bijvoorbeeld landschaps- en productfotografie.

Shift functie

De meeste objectieven projecteren een beeld wat net over de sensor valt. Afhankelijk van het geprojecteerde beeld kan de beeldkwaliteit in de hoeken van het frame afnemen. Het tilt-shift objectief projecteert een veel groter beeld dan wat de sensor nodig heeft. Hierdoor is de beeldkwaliteit (als je de lens niet shift) vaak extreem goed, zelfs in de hoeken. 

Het grootste voordeel van deze grote projectie is dat je het beeld kunt verplaatsen door de shift functie van het objectief te gebruiken. Zie foto 3. De meest praktische toepassing hiervan is dat je hierdoor onder andere verder omhoog kunt kijken, zonder de camera te kantelen. Doordat je de camera evenwijdig aan de horizon houdt, treed er geen vertekening op en blijven de verticalen keurig recht staan. Dit is met name voor architectuurfotografen van belang.

Een ander voordeel van de shift functie is dat je dit niet alleen op de verticale as kunt doen, maar ook op de horizontale as. Hierdoor maak je eenvoudig panorama foto’s zonder je camera te draaien en voorkom je parallaxfouten. 

Architectuurfotografie in de praktijk

Bij het fotograferen van gebouwen, zeker in opdracht voor een architect, is het belangrijk dat de verticalen recht staan. Vaak heb je niet de ruimte om voldoende afstand te nemen van een gebouw om met een conventioneel objectief een foto te maken waarbij de verticalen bijna recht staan. Je ontkomt er niet aan om de camera iets omhoog te kantelen en hierdoor gaan de verticale lijnen convergeren. Uiteraard is dit deels op te lossen in Lightroom en Photoshop maar hier zitten wel nadelen aan. Bij het rechtzetten van de foto rek je de pixels op en wordt de foto behoorlijk bijgesneden. Door het oprekken van pixels verlies je beeldkwaliteit en scherpte. Tevens moet je bij het maken van de foto er al op bedacht zijn dat dit nodig is en dus behoorlijk ruim kaderen, waardoor je de ruimte creëert voor het bijsnijden van de foto. Fotografeer je een plek met veel gebouwen of ergens binnen, dan levert dit behoorlijk wat werk op om alles recht te krijgen, tijd die je liever besteed aan andere zaken. De oplossing is het gebruik van het tilt-shift objectief, waarbij je het objectief omhoog schuift.

Een ander krachtig effect is het veranderen van het gezichtsveld in een éénpuntsperspectief opzet. Bij een éénpuntsperspectief fotografeer je de ruimte recht van voren. Hierdoor ligt het verdwijnpunt in het midden van het beeld. Met behulp van het tilt-shift objectief hebben we de mogelijkheid om rond te kijken, om dit verdwijnpunt heen, zonder het perspectief te veranderen. Het verdwijnpunt blijft op dezelfde plek in de fysieke wereld maar het stelt ons in staat om ons gezichtsveld te veranderen voor een meer interessante compositie. Dit kan overigens in elke richting zijn, waarbij het vooral interessant kan zijn om op de diagonale as de shift te gebruiken.

Panorama fotografie

Bij het maken van panorama’s treden vaak parallaxfouten op. Deze fouten zijn achteraf niet te corrigeren en het is niet voor niets dat er speciale panoramakoppen zijn waarbij je de camera kunt roteren rond het nodal point. Parallaxfouten moet je als volgt zien: stel, er staan twee bomen iets rechts van je en vanaf jouw standpunt gezien staan ze recht achter elkaar. Als je de camera nu naar links beweegt, zullen die bomen ten opzichte van elkaar bewegen. Je zal de achterste boomstam ineens voor een klein deel in je beeld zien. Dit komt doordat door het roteren van de camera de bomen hun positie ten opzichte van de achtergrond en elkaar veranderd. Door de camera op het nodal point, of het no-parallax punt te monteren voorkom je deze fouten. 

Bij het gebruik van een tilt-shift objectief heb je geen last van deze fouten omdat de camera op precies dezelfde plek blijft staan. Je maakt in dit geval gebruik van de shift functie op de horizontale as. Als eerste neem je een foto uiterst links, dan gecentreerd en uiteindelijk uiterst rechts. Deze drie foto’s voeg je dan eenvoudig samen in je favoriete bewerkingsprogramma.

Creatieve effecten

Het is een tijdje populair geweest om een miniatuureffect te creëren of om te spelen met de scherptediepte die niet parallel aan de sensor loopt. Je ziet beide niet heel veel meer maar het is wel leuk om eens te proberen. Deze effecten creëer je door zowel de tilt als de shift functie in combinatie te gebruiken.

Product fotografie

Bij productfotografie is met name de tilt mogelijkheid een uitkomst om ook met een open diafragma een groot gedeelte scherp te krijgen. Hierdoor is het mogelijk om schuin van boven te fotograferen, waarbij toch het hele object van voor tot achter scherp op de foto komt.

De objectieven

Wil je aan de gang met een tilt-shift objectief dan moet je wel eventueel rekening houden met het gebruik van een adapter. Voor veel mirrorless camera’s heb je (nog) niet veel keuze maar voeg je een adapter toe, dan kun je zowel de conventionele Canon als ook de Nikon objectieven gebruiken. Het verschilt per merk wat de verschillende keuzes en aanduidingen zijn, wat soms verwarrend kan werken. Tevens zijn er ook alleen shift objectieven verkrijgbaar, waarbij je dus geen controle hebt over het scherpstelvlak (tilt). Hieronder geef ik je een overzicht van de beschikbare objectieven. 

Nikon

Gebruikt als aanduiding: PC-E objectief.
19 mm - 24mm - 45 mm - 85 mm

Canon

Gebruikt als aanduiding: TS-E objectief
17 mm - 24 mm - 50 mm - 90 mm - 135 mm

Samyang

Gebruikt als aanduiding: T-S objectief
24 mm en is in bijna alle vattingen verkrijgbaar.

Laowa

Heeft alleen een shift objectief in 15mm en een shift converter voor de 12mm Zero-D (wat dan een 15mm wordt).
Wil je nog meer keuze dan is het raadzaam om een 1.3x converter aan te schaffen. Zo heb je nog meer keuze in hoeveel milimeter je gebruikt om te fotograferen.

Advies

Er is een hoop te kiezen en in de praktijk zie je vaak twee objectieven terugkomen die erg geliefd zijn bij met name de architectuurfotografen. Dit zijn de Canon 17mm en 24mm TS-E objectieven. De scherpte, beeldkwaliteit, gebruiksgemak en robuustheid van deze objectieven hebben zich in de praktijk bewezen. Wil je een meer budgetvriendelijk objectief dan is de Samyang T-S een waardige tegenhanger die ongeveer de helft kost van de Canon.
Voor een goed tilt-shift objectief betaal je nieuw al gauw € 2000,- . Tweedehands zijn ze vaak wel een stukje goedkoper te vinden, maar deze objectieven behouden behoorlijk goed hun waarde door de kwaliteit en de zeer specifieke doelgroep. 

Weet je niet of het wat voor jou is? Dan kun je natuurlijk ook gewoon een dagje op pad gaan met een gehuurd objectief, puur om te kijken of het een toegevoegde waarde kan hebben voor jou fotografie. Let op, het is wel even wennen om goed met een tilt-shift objectief te werken dus neem er wel de tijd voor.

Bij deze foto is de camera centraal uitgelijnd op de horizon. De verticale rode lijn geeft mijn gecentreerde kader punt aan. Als ik het objectief diagonaal naar rechts boven shift, verplaats ik de horizon naar beneden en schuif ik het zichtveld op naar rechts boven. Hierdoor blijft het verdwijnpunt van de compositie op dezelfde plaats in de fysieke wereld maar schuift dit punt op in het beeld. Dit is een van de mooie toepassingen van een tilt-shift objectief.

Dit artikel werd geschreven door Martijn Kort en gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 1.2021.