Serie: Zo maak je een écht goed portret

12 augustus, 2024 - 21:00

Door: Redactie DIGIFOTO Pro 1939

Hoe maak je meesterlijke portretten? Vaak wordt het maken van een portret gezien als een transactie, maar het is meer dan dat. Het is een ontmoeting net zoals iedere andere ontmoeting, alleen moeten er ook foto’s gemaakt worden. Toch is er altijd die verwachting aan allebei de kanten, want de één moet wat geven en de ander komt ter plaatse om wat mee te nemen. In deze serie artikelen gaan we aan de hand van het boek ‘Meesterportretten’ op zoek naar het geheim van een écht goed portret. Deze keer deel 4: Waarom het maken van een goed portret tijd kost.

Tekst en fotografie: Jasper van Bladel

Het maken van een goed portret kost tijd. Niet per se het maken van de foto zelf, want dat is in een fractie van een seconde gebeurd. Het is het hele proces om een fotoshoot heen dat daarvoor zorgt. Dat is helemaal niet erg en maakt het eindresultaat vaak beter. Hoe komt dat?

Je kunt niet bij iemand binnenkomen met je camera, vragen of je model even bij dat muurtje gaat staan, de foto maken en dan weer vertrekken. Tenminste, technisch gezien kan dat natuurlijk prima. Maar dan wordt die foto een middelmatig portret waar er al zoveel van zijn. Neem dus de tijd en zorg ervoor dat het geen probleem is dat je wat langer blijft. Een goed eindresultaat is immers in ieders belang.

Bij de portretten voor Joris’ Showroom was ik vaak hele dagen met de geportretteerden op pad, of bij hen thuis. De insteek helpt ook om zoiets mogelijk te maken. Ik kwam gewoon een dagje met hen ‘mee leven’ en zei ook vooral dat ze gewoon moesten gaan doen wat ze van plan waren. Naar de winkel, in de tuin werken, pottenbakken of gedichten schrijven. Mensen zijn op hun natuurlijkst als ze doen wat ze normaal gesproken ook altijd doen. Laat ze dus vooral vrij en loop mee met je camera. Als je dan af en toe een foto maakt is de geportretteerde na de vijfde foto al vergeten dat er gefotografeerd wordt en heb je de vrije hand.

Het is natuurlijk te veel gevraagd om voor elk portret een hele dag met iemand mee te gaan lopen. Een dagje ‘mee leven’ met een BN’er of politicus is vaak ook helemaal niet wenselijk of uitvoerbaar. In dat geval mag je met één uur blij zijn. Toch is één of twee uur vaak ook al heel ruim en comfortabel. Zeker als er maar één of enkele beelden gemaakt moeten worden. Voor een reportage ben je meestal langer op pad, maar omdat je in dat soort gevallen vaak ergens meeloopt tijdens bijvoorbeeld iemands werk of een evenement is dat voor de geportretteerden geen extra belasting.

Ook is het zo dat hoe langer je met iemand optrekt, hoe eerder hij of zij zelf ook met suggesties voor locaties of poses gaat komen. Iemand voelt zich steeds meer op zijn of haar gemak en zal het hele proces van fotograferen interessanter, leuker en minder belastend gaan vinden. Als je model met een idee komt, is het goed om daar altijd positief tegenover te staan. Misschien denk of weet je vooraf al dat het eigenlijk helemaal geen goed idee is, toch is het goed om dat niet meteen te zeggen. Je kunt het altijd proberen en wie weet verrast de plek of pose. Dat is me toch meerdere keren gebeurd.

Als blijkt dat het inderdaad geen goed plan is, dan ziet de geportretteerde dat zelf ook nadat de foto gemaakt is. Dat is geen probleem en opent weer nieuwe mogelijkheden. Het gevoel dat er naar je geluisterd wordt als geportretteerde is belangrijk en stelt je model ook weer verder op zijn of haar gemak. Dat kost natuurlijk wel tijd, maar als dat voor zowel de geportretteerde of voor jou geen probleem is, kan zo’n probeersel helemaal geen kwaad.

Het is altijd een goed idee om vooraf duidelijkheid te scheppen over hoe lang het fotograferen precies gaat duren. Wij als fotografen mogen dan ongeveer weten hoe zoiets in zijn werk gaat, veel mensen niet. Er zijn mensen die denken dat het inderdaad - binnenkomen, tegen muurtje poseren, klik en weg - is, waardoor die mensen al na tien minuten nerveus op hun horloge gaan kijken. Anderen hebben volop de tijd en maakt het helemaal niets uit. Daarom is het goed om vooraf te melden hoe lang het ongeveer gaat duren. Dit kun je bijvoorbeeld al bij het maken van de afspraak doen, zodat je model er rekening mee kan houden. Als je er pas over begint als je al ter plaatse bent, loop je de kans dat je model al andere plannen heeft en dat je dus toch met een strakke deadline moet werken.

Hoe je toch een goed portret maakt als die tijd er juist niet is

De tijd nemen voor het maken van een portret is het beste wat je kunt doen. Toch is het - met de nodige voorbereiding en aandacht - ook mogelijk om in minder tijd een goed portret te maken. Je kunt immers niet altijd uren met iemand mee op pad en ook is het voor jou als fotograaf waarschijnlijk niet altijd gemakkelijk - of rendabel - om heel erg lang met een portret bezig te zijn.

Er zijn situaties denkbaar waarin je gevraagd wordt een portret te maken van iemand met weinig tot geen tijd. Denk aan politici, mensen in het bedrijfsleven of andere bekende personen. Dat soort mensen hebben niet per se weinig tijd, maar in de regel heb je in veel gevallen toch maar weinig tijd.

Hoe maak je dan toch een goed portret?

Allereerst is in dat geval de voorbereiding extra belangrijk. Weet wie je voor je krijgt en wat er van je verwacht wordt. Als het eigen werk betreft is dat gemakkelijk, want dan kun je zelf helemaal bepalen hoe de foto eruit komt te zien. Is het een portret in opdracht, dan zul je met de opdrachtgever moeten overleggen. Dit is altijd gebruikelijk, maar in het geval van een klus die in korte tijd geklaard moet worden extra belangrijk. Weet wat de opdrachtgever wil qua sfeer, licht, poses, uitsneden en blikken. Maak vervolgens een kort lijstje met die verschillende eisen, zodat je ter plekke niets kunt vergeten. Denk ook aan variatie in staande en liggende beelden en let op de ruimte rondom je model in het geval van gedrukte media of fotografie voor gebruik in banners op internet.

Lees je in en bekijk andere beelden die al eens van je model gemaakt zijn - mits ze er zijn natuurlijk. Daaruit kun je afleiden hoe iemand normaal gesproken kijkt en handelt. Je zult het met dat soort zaken moeten doen, want voorafgaand aan of tijdens de shoot heb je geen of heel weinig tijd om het uiterlijk en gedrag van je model te observeren.

Tijdens de shoot is het een kwestie van zelfverzekerd en resoluut te werk gaan. Iemand die weinig tijd heeft wil het idee hebben dat zijn tijd goed besteed is en dat de fotograaf die voor het portret op komt draven verstand van zaken heeft. Wees je daarvan bewust en handel dus duidelijk en zelfverzekerd.

Zorg ervoor dat de plek van de shoot en de apparatuur en attributen die je nodig hebt voor het maken van het portret allemaal klaar zijn voor de shoot, zodat je niet loopt te stuntelen als je model al ter plaatse is. Als er een setting is bepaald, vraag dan vooraf of je daar even wat testfoto’s kunt maken met een stand-in. Een stand-in kan iedereen zijn, van je eventuele eigen assistent(e) tot de secretaresse of een toevallige voorbijganger. Zo’n beeld geeft je als fotograaf gouden informatie over hoe de omgeving en de lichtsituatie ter plaatste zijn en dat geeft veel rust. Je weet immers al precies wat je gaat doen als je daadwerkelijke model ten tonele verschijnt. Blik en pose van de stand-in zijn niet heel belangrijk, omdat het vooral over de verhoudingen, lichtsituatie en setting gaat.

Misschien denk je dat het maken van een portret van iemand die dat gewend is en dus vaak voor de camera staat gemakkelijk is. Aan de ene kant wel, want zo iemand is meestal niet bang of onzeker en vaak weet hij of zij ook hoe het beste op de foto te staan. Klinkt als een eitje. Maar niets is minder waar. Als je graag een portret maakt dat al honderd keer eerder gemaakt is, is dit een gemakkelijke opdracht. Het model gaat staan hoe hij of zij al honderd keer eerder gestaan heeft, kijkt hoe hij of zij al honderd keer eerder gekeken heeft en gaat weer verder met zijn of haar leven. Dat wordt vast een prima foto, maar wel dertien-in-een-dozijn.

Maar als fotograaf wil je natuurlijk een uniek en verrassend beeld maken dat écht iets zegt over een persoon. Dat is een heel stuk moeilijker in dit soort gevallen. Doordat je geportretteerde weinig tijd - en misschien ook weinig zin - heeft, is hij of zij geneigd om zo’n fotoshoot over zich heen te laten komen en er zelf maar weinig moeite in te steken. Tenminste, je model heeft er waarschijnlijk een modus voor ontwikkeld - compleet met poses, blikken en de omgang met de fotograaf.

Je karakter en de hele sfeer van de shoot zijn dus des te belangrijker, wil je er een écht goed portret uit slepen als fotograaf.

Het is dus zaak om iemand te verrassen tijdens die korte periode dat jullie bij elkaar zijn voor de foto’s. Sowieso is het goed om open en vriendelijk te zijn, maar er is meer nodig om tot een origineel en fraai portret te komen. Humor en aandacht zijn belangrijk en hoewel de tijd zich er misschien niet ideaal voor leent, kun je toch proberen om een aangename en ongedwongen sfeer te creëren.

Je kunt bijvoorbeeld vragen wat je model normaal gesproken vreselijk vindt aan fotoshoots, of vragen of hij of zij zelf ook weleens foto’s maakt. In het geval van de eerste vraag zorg je ervoor dat iemand even uit zijn standaard ritme wordt gehaald en na moet denken over iets waar hij of zij de hele dag nog niet mee bezig is geweest. Daarnaast geeft het antwoord je tegelijk inzichten in wat diegene niet leuk vindt tijdens een fotoshoot. Zorg er daarna natuurlijk voor dat je niet precies dat gaat doen wat je model net als vervelend heeft bestempeld. Doe juist precies het tegenovergestelde, ook al was je eerst wel van plan om iets anders van het model te vragen.

Mensen staan in de meeste gevallen ambivalent tegenover gefotografeerd worden. Dat is niet zo gek, want een fotograaf komt dichtbij en zelf heb je niet heel veel invloed op het eindresultaat. In dit soort gevallen is het daarom slim om de geportretteerde mee te nemen in het werk dat je maakt. Zelf neem ik daarom altijd een computer met een groot scherm mee, waarop het gemaakte beeld gelijk te zien is. Dat geeft de geportretteerde een prettig gevoel en als je samen door de beelden heen gaat ook een gevoel van controle. Let op: dat betekent niet dat je de geportretteerde volledig de controle geeft. Als fotograaf ben je zelf natuurlijk altijd leidend en je moet je belang natuurlijk nooit helemaal uit handen geven. Wel is het goed om te weten welke blikken en poses je model zelf goed of interessant vindt, zodat je achteraf geen heel grote flaters slaat met de selectie - onafhankelijk van of je het beeld wel of niet voor moet leggen aan je model na de shoot.

De volgende keer in deze serie

In deel 5 van deze serie leer je over de dunne lijn tussen samenwerking en exploitatie van je geportretteerde. Als fotograaf kom je soms in aanraking met mensen die om meerdere redenen kwetsbaar kunnen zijn. Ben je daar bewust van. Maar, hoe ga je daar dan mee om? Je leert het in deel 5.

Het boek ‘Meesterportretten’

Hoe maak je portretten met meer diepgang? Een goede methode daarvoor is om het maken van een portret te zien als een ontmoeting tussen jou en het model. Zo wordt het portretteren een echte interactie en dring je door tot de kern van de geportretteerde. Jasper van Bladel geeft je in zijn boek ‘Meesterportretten’ de kennis en werkwijze om jouw portretfotografie sterk te verbeteren.

In dit boek leer je:

- hoe je het karakter van iemand kunt vangen in een foto;

- hoe je van een foto van een persoon een echt portret maakt;

- waarom het maken van een portret je ook als mens veel kan brengen;

- hoe je verhalende context van een portret gebruikt;

- hoe je een losstaand portret, een portretserie, een reportage met daarin portretten en redactioneel beeld maakt;

- hoe je een eigen stijl ontwikkelt en waarom dat belangrijk is;

- hoe je bestaand en/of kunstmatig licht gebruikt om te zeggen wat je bedoelt.

Dit alles wordt behandeld voor zowel het maken van autonoom werk als voor portretten in opdracht.

In dit boek vind je naast antwoorden op bovenstaande vragen interviews met de meesterlijke portretfotografen Jan Banning, Harmen de Jong, Suzanne Jongmans, Vincent Mentzel en Susanne Middelberg. Zij vertellen hoe zij hun adembenemende portretten met diepgang maken.