Serie: Zo maak je een écht goed portret
Hoe maak je meesterlijke portretten? Vaak wordt het maken van een portret gezien als een transactie, maar het is meer dan dat. Het is een ontmoeting net zoals iedere andere ontmoeting, alleen moeten er ook foto’s gemaakt worden. Toch is er altijd die verwachting aan allebei de kanten, want de één moet wat geven en de ander komt ter plaatse om wat mee te nemen. In deze serie artikelen gaan we aan de hand van het boek ‘Meesterportretten’ op zoek naar het geheim van een écht goed portret. Deze keer deel 3: Ook een goede voorbereiding zorgt voor betere portretten.
Tekst en fotografie: Jasper van Bladel
Wanneer is een portret een goed portret? Als je het aan mij vraagt is het een erg ingewikkeld recept dat nooit hetzelfde is maar een hoop vraagt van zowel de fotograaf als van de geportretteerde. Het gaat om timing, omgeving, kadrering, blik, sfeer, houding, standpunt. Noem maar op. Een belangrijke wordt vaak vergeten: voorbereiding.
Nu zul je misschien denken: hoe kan ik me nog meer voorbereiden dan de camera inpakken, accu opladen en alle spullen die ik denk nodig te hebben meenemen naar locatie?
Voorbereiding draait om meer dan alleen je spullen op orde hebben. Voorbereid zijn betekent dat je een plan hebt over welke foto’s nodig of gewenst zijn en hoe je die wilt maken. Denk na over mogelijke valkuilen of moeilijkheden - zowel technisch als verhalend. Zo’n plan kun je uitwerken op papier, maar opslaan in je hoofd werkt meestal ook prima. Zie het plan ook meer als een leidraad - als een vaste waarde om op terug te kunnen vallen tijdens de shoot. Zorg ervoor dat je flexibel blijft en met de situatie mee kunt bewegen. Al te rigide vasthouden aan je plan terwijl de werkelijkheid een heel andere kant opgaat is geen goed idee.
Ook research moet een onderdeel van dat plan zijn. Research doen kan op verschillende manieren en heeft ook meerdere verschijningsvormen afhankelijk van wat voor een portret je gaat maken.
Research voorafgaand
Het onderzoek dat je voorafgaand aan de shoot kunt doen is qua aard afhankelijk van wat voor een portret je gaat maken. Belangrijk is: is er beeld beschikbaar van de persoon die je gaat fotograferen? Als het een bekend persoon betreft zijn er ongetwijfeld al meerdere beelden van hem of haar in omloop en kun je daarnaar kijken om te zien hoe diegene zich op een foto laat zien. Ook kijken naar bestaand videobeeld kan een goede manier zijn om alvast voorbereid te zijn op hoe iemand zich gedraagt. Denk ook na over de locatie. Is die bekend? Zoek naar beelden en kijk alvast waar interessante plekken te vinden zijn voor de foto’s.
Is het een onbekend persoon? Dan zul je weinig tot geen beeld kunnen vinden en zul je de research moeten beperken tot bedenken hoe iemand woont en met welk decor je dus geconfronteerd gaat worden. Vaak heb je een adres en kun je dus even op internet kijken naar hoe het huis of de buurt eruit ziet. Dan kun je min of meer inschatten hoeveel ruimte je hebt, wat voor een sfeer je kunt verwachten en op welke manier je de omgeving in kunt zetten in je beelden.
Research tijdens de shoot zelf
Het klinkt wat gek, maar ook tijdens (of net voorafgaand aan) de shoot kun je onderzoek doen naar je model. Dit is essentieel voor een goed eindresultaat. Zelf noem ik het altijd het ‘lezen’ van de geportretteerde.
In de meeste gevallen ken je de te portretteren persoon niet, niet heel erg goed, of oppervlakkig van andere beelden. Om een goed en bij die persoon passend portret te maken is het daarom belangrijk om heel goed naar de persoon te kijken en te analyseren hoe je deze observaties in kunt zetten tijdens het fotograferen.
Waarom dan vooraf en niet tijdens de shoot? Omdat veel mensen opeens anders reageren als er een camera in het spel is. Bekijk het daarom ook eens vanuit je ogen van je model. Fotografie is een vreemd iets, zeker als je opeens voor de camera staat en jij het middelpunt van de aandacht bent. Het gekke is namelijk: als je gefotografeerd wordt dan vergeet je spontaan hoe je jezelf ook alweer gedraagt. Je voelt je opeens een vreemde in je eigen lichaam en weet niet meer hoe je moet kijken, lachen of zitten. En je armen en handen? Dat zijn vreemde flappen waarmee je opeens ook geen raad meer weet. Kortom: alle spontaniteit en al het natuurlijk handelen - waar je normaal gesproken niet eens over nadenkt - vallen weg. De fotograaf heeft dan de schone taak om een natuurlijk ogend portret te maken. Geen gemakkelijke opdracht.
Observeren is dus het toverwoord. Vaak kom ik daarom eerder of neem ik in de luttele minuten voorafgaand aan het fotograferen de tijd om iemand goed te bekijken. Het gaat dan niet alleen maar om fysiek, maar vooral om gedrag en de manieren van bewegen en communiceren.
Hoe staat iemand (houding)
Kijk hoe iemand staat. Recht, scheef? Voorover of achterover? Leunt iemand vaak tegen een deurpost of kast? Kijk ook naar de positie van het hoofd: recht, gedraaid, voorover of enigszins opgeheven? Het zijn allemaal zaken die veel uitmaken in een portret.
Hoe beweegt iemand
Observeer hoe je model beweegt. Is hij of zij snel of juist langzaam, passief of beweeglijk, grotesk of juist voorzichtig?
Hoe beweegt hij of zij de handen
Kijk goed naar de handen en armen van je model. Hoe bewegen die? Veel of weinig? Heel gecontroleerd, of juist wild en onbesuisd? Sommige mensen gebruiken hun handen heel veel, vooral tijdens het praten. Anderen zijn veel minder beweeglijk. Het is goed om te weten in welke categorie je model valt. Een interessante handbeweging kan een portret een stuk sterker maken.
Hoe kijkt iemand
Wat is iemands oogopslag? De juiste blik herkennen bij je model is doorslaggevend voor een geslaagde foto. Observeer dus goed hoe iemand kijkt. Met grote open ogen, of juist door de wimpers? Altijd rechtuit, of juist vaak vanuit een ooghoek? Saai of heel herkenbaar?
Hoe lacht iemand
Ook al wil je iemand niet lachend op de foto zetten; kijk toch even naar hoe iemand lacht. De lach zegt namelijk veel over iemands expressie en over hoe iemand reageert op onverwachte situaties. Die kennis kun je gebruiken tijdens de shoot. Daarnaast: het moment net na een lach is vaak heel sprekend. Dan is iemand vaak op zijn spontaanst en natuurlijkst. Een lach kan iemand echt even ‘resetten’, zodat je model weer even bij zijn of haar natuurlijke houding terecht kan komen.
Hoe zit iemand
Analyseer voorafgaand aan de shoot hoe iemand zit. Als je iemand tijdens de shoot vraagt te gaan zitten is diegene helemaal vergeten hoe hij of zij doorgaans gaat zitten. Zoals met alles: als je er teveel op gaat letten, dan verlies je de natuurlijke spontaniteit. Onderzoek dus in een onbewaakt moment hoe iemand op een stoel zit. Recht, scheef? Met de armen op de armleuning, met de benen over elkaar? Gebruik deze kennis vervolgens in de shoot.
Het analyseren van wat je gezien hebt
Nu komt het belangrijkste gedeelte: de opgedane kennis analyseren en daadwerkelijk gebruiken tijdens de shoot én achteraf tijdens het selecteren van de juiste beelden.
Dit is essentieel omdat je iemand als zichzelf wilt portretteren en research hebt gedaan om te zien hoe iemand zich gedraagt als er geen foto’s gemaakt worden. Dan pas kun je ook herkennen of iemand op zijn of haar gemak is en of de poses, blikken en bewegingen die je tijdens de shoot waarneemt ook echt bij de persoon passen.
De blik: zoeken naar poëzie
Een van de meest belangrijke ingrediënten van een écht goed portret is de blik van de geportretteerde.
Portretfotografie is volgens mij de mooiste vorm van fotografie. Toch worden er nog zoveel portretten enkel voor de vorm gemaakt. Je kent het wel: model voor een witte wand, lampje er bovenop en klik. Holle blikken, lege verhalen. Wat heb je dan bereikt als fotograaf? Een portret zonder ziel, waar niets meer in zit als wat fraai licht en een bevallig kijkende gestalte. Ik vraag me dan altijd af wat je meeneemt na zo’n shoot. De lampen werkten vast prachtig en de witte kartonnen wand had ook een weergaloze bijrol, maar alles bij elkaar is de inhoud ver te zoeken. Terwijl een portretfoto zoveel meer kan zijn dan dat.
Wat is een goede blik? Het antwoord op die vraag is niet zo gemakkelijk te geven. Een goede blik is krachtig, opvallend, diepgaand, maar ook afhankelijk van smaak en context. Wat de één een goede blik vindt, is voor de ander een overdreven melancholische pose. Over smaak valt immers niet echt goed te twisten. Maar toch; er moet toch ergens een gemeenschappelijke deler te vinden zijn? Die deler zit hem waarschijnlijk toch in het verhaal. De blik moet je als kijker iets vertellen, iets duidelijk maken en je meenemen in de wereld van de geportretteerde. Verdwijnen wil je, als in een goed boek of een mooie film. Poëzie en emotie, daar moet je naar op zoek. Verlangen, verdriet, optimisme, een kwinkslag. Noem ze maar op, er zijn zo ontzettend veel emoties waar je als fotograaf iets mee kunt. Als er maar poëzie in de blik zit. Je wilt als kijker verdwijnen in iemands bestaan, als in een goed boek. Dat gaat het beste via een blik die tot de verbeelding spreekt. Tijdens een portretshoot ben je dan ook samen op zoek naar een gemeenschappelijk verhaal.
In de camera kijken of niet?
Als je mijn werk bekijkt dan valt op dat de geportretteerden heel vaak niet in de camera kijken. Dit is een bewuste keuze, omdat ik houd van beelden waarin mensen helemaal in hun eigen wereld opgaan. Ik fotografeer alsof ik er zelf niet ben en daarom zou het vreemd zijn als ze opeens in mijn camera zouden kijken en contact zouden maken met ons als kijkers. Natuurlijk zitten er ook beelden tussen waarin de modellen wel in de camera kijken, want je kunt er niet altijd omheen. Bij redactioneel werk is het vaak juist wel wenselijk dat de geportretteerde contact maakt met de kijker / lezer en dient het dus ook een doel.
Toch fotografeer ik het liefst mensen die één zijn met hun eigen omgeving en daar compleet in weg vallen, alsof er geen tijd bestaat. Tijdloosheid vind ik een van de mooiste eigenschappen die een beeld - of een kunstwerk, meubel of gebouw - kan hebben. Ik hoop dat in mijn beelden die tijdloosheid wordt benaderd of zelfs bereikt. Als iemand mijn beelden ziet, wil ik niet dat diegene kan zeggen in welke tijd het beeld gemaakt is. Het kan 1950 zijn, maar ook 2023. Natuurlijk moet het model en de context daar een bepaalde kwaliteit voor hebben. Toch, zodra het kan, probeer ik het heden zo snel mogelijk te verlaten. Voor dat soort beelden vind ik een model dat van de camera weg kijkt altijd het meest geschikt, omdat er een dromerigheid in zit die erg bij die tijdloosheid past.
Natuurlijk is het heel erg afhankelijk van je eigen stijl, voorkeuren en de eisen van een eventuele opdrachtgever of dat de mensen in je portretten in de camera kijken of juist ernaast. Het kan allebei mooi en passend zijn. Maar wat ik wil zeggen is dit: denk na over wat het beste bij jou, bij het model en bij de situatie past. En zoek naar poëzie in de blik van de geportretteerde, want verdwijnen in iemands leven - als is het maar voor eventjes - is het mooiste wat je kunt doen.
De volgende keer in deze serie
In deel 4 van deze serie gaan we in op het feit dat het maken van een goed portret tijd kost. We leggen je uit hoe je die tijd gebruikt voor het creëren van een band met je geportretteerde en waarom je die tijd ook moet nemen. Ook leer je hoe je toch een goed portret maakt als die tijd er juist niet is.
Het boek ‘Meesterportretten’
Hoe maak je portretten met meer diepgang? Een goede methode daarvoor is om het maken van een portret te zien als een ontmoeting tussen jou en het model. Zo wordt het portretteren een echte interactie en dring je door tot de kern van de geportretteerde. Jasper van Bladel geeft je in zijn boek ‘Meesterportretten’ de kennis en werkwijze om jouw portretfotografie sterk te verbeteren.
In dit boek leer je:
- hoe je het karakter van iemand kunt vangen in een foto;
- hoe je van een foto van een persoon een echt portret maakt;
- waarom het maken van een portret je ook als mens veel kan brengen;
- hoe je verhalende context van een portret gebruikt;
- hoe je een losstaand portret, een portretserie, een reportage met daarin portretten en redactioneel beeld maakt;
- hoe je een eigen stijl ontwikkelt en waarom dat belangrijk is;
- hoe je bestaand en/of kunstmatig licht gebruikt om te zeggen wat je bedoelt.
Dit alles wordt behandeld voor zowel het maken van autonoom werk als voor portretten in opdracht.
In dit boek vind je naast antwoorden op bovenstaande vragen interviews met de meesterlijke portretfotografen Jan Banning, Harmen de Jong, Suzanne Jongmans, Vincent Mentzel en Susanne Middelberg. Zij vertellen hoe zij hun adembenemende portretten met diepgang maken.
Paperback, kleur, 160 pagina's
Auteur: Jasper van Bladel
ISBN: 9789463562775
Prijs: €34,99
Het boek ‘Meesterportretten’ van Jasper van Bladel is voor de lezers van DIGIFOTO Pro te bestellen met maar liefst 30% korting.
De korting is alleen geldig op de website van de uitgever: vanduurenmedia.nl/EAN/9789463562775/Focus_op_Fotografie_Meesterportretten
Gebruik bij het afrekenen de code DIGI30 in het daartoe bestemde invulveld en de korting wordt verrekend.
Dit is een artikel uit DIGIFOTO Pro 5.2023. Lees hem nu digitaal: DIGIFOTO Pro 5.2023
Lees meer
