Ode aan Nederland

Tekst: Marijn Ruhaak

Dit is een artikel uit DigifotoPro 1.2024

We kennen Jimmy Nelson van zijn intieme portretten die hij maakte van de vele inheemse volkeren die hij tussen 2010 en 2013 bezocht. Van de Maori’s in Nieuw-Zeeland tot de Chukchi in Siberië. Voor zijn bijzondere project ‘Before They Pass Away’ vloog Jimmy naar alle uithoeken van de wereld. Het boek, waarmee hij in één klap bij een breed publiek bekend werd, was het startpunt van een reeks nieuwe buitenlandse reizen. Naar het Midden-Oosten deze keer, om in contact te komen met een diversiteit aan culturen en bevolkingsgroepen. Corona gooide roet in het eten. ‘Ik was net even terug in Amsterdam toen de wereld op slot ging’, blikt Jimmy terug. ‘De grenzen gingen dicht en ik moest mijn reisplannen voorlopig opschorten.’ 

Bijschrift: Hindeloopen

Belichtingsduur: 1/250

ƒ-stop: 11

Scherptediepte: 31

Fotografische gevoeligheid (ISO): 400

Merk lens: Leica Camera AG

Lensmodel: Vario-Elmar 30-90

 

Geen stille lockdown

Al snel ontdekte Jimmy dat je voor het vastleggen van eeuwenoude tradities en gebruiken niet naar de andere kant van de wereld hoeft. Zoals veel Nederlanders besloot Jimmy de lockdown goed te benutten en wat opruimwerkzaamheden te verrichten. Waar anderen hun kasten en schuren uitmestten of verbouwden, begon Jimmy met zijn uitpuilende mailbox. ‘In mijn spambox vond ik een berichtje van een vriendin uit Marken. Ze schreef over een lokaal evenement waar bewoners in klederdracht de straat op gingen. Het leek haar leuk als ik daar zou komen fotograferen.’ Aangezien Jimmy voorlopig aan Nederland gebonden was, nam hij contact met haar op. ‘Het bericht bleek vijf jaar oud te zijn, dus ik was niet meer welkom’, vertelt Jimmy met enige schroom. Een paar weken later belde dezelfde vriendin hem toch weer op. Het dorp verkeerde op dat moment in diepe rouw om een jonge dorpsbewoonster die bij een vreselijk ongeluk was omgekomen. Volgens de traditie werd klederdracht ingezet om de rouw te tonen en Jimmy wist wat hem te doen stond. In de weken die volgden, fietste hij meerdere malen naar Marken om de bewoners te ontmoeten. ‘Het was een vreemde periode vol emoties, tranen en bijzondere verhalen die mij raakten’, blikt Jimmy terug. Van zijn voornemen om de lockdown te gebruiken om uit te rusten en op te ruimen, zou niet veel terechtkomen.

Van Marken tot Hindeloopen

Een paar jaar later is het boek ‘Between the Sea and the Sky’ een feit. Het is Jimmy’s meest persoonlijke werk waarin hij Nederland op een unieke manier in beeld brengt. Het boek bevat portretten van twintig gemeenschappen in streek- en klederdracht. Bij de beelden vind je handgetekende landkaarten en illustraties van eeuwenoude symbolen en mythen. Samen werpen ze een uniek licht op de laatst overgebleven traditionele culturen van Nederland. En hun omgeving, want de geografische ligging van de dorpen en steden waar de gemeenschappen zich bevinden, zijn vaak bepalend voor de vormgeving van hun traditionele kledij. ‘Als je de portretten naast elkaar legt, zie je de hele geschiedenis van Nederland terug’, vertelt Jimmy. Langs de kust bij Zeeland zie je enorm veel sieraden, terwijl je in Hindeloopen juist veel Aziatische invloeden ziet die alles te maken hebben met de handelsgeschiedenis. Heel anders is dat in het oosten van Nederland waar de donkere kleuren en tinten de christelijke wortels zichtbaar maken.’

Bijschrift: Huizen

Belichtingsduur: 1/125

ƒ-stop: 8

Scherptediepte: 35

Fotografische gevoeligheid (ISO): 400

Merk lens: Leica Camera AG

Lensmodel: Summarit-S 35

 

Nederland, thuisland

Na zijn tijd op Marken volgden de uitnodigingen van andere dorpen en plaatsen snel. Van Volendam tot Zeeland en van Friesland tot Huizen. ‘In een jaar tijd bezocht ik twintig gemeenschappen verspreid over Nederland.’ Dat deed Jimmy niet alleen. Samen met een vast team, dook hij in de verhalen en de geschiedenis van de verschillende kledingdrachten. Alle verhalen zijn te lezen in het boek waarvoor Jimmy ook zelf een stuk schreef over zijn zoektocht als kunstenaar. ‘Naarmate het project vorderde, realiseerde ik me dat ik bezig was om een soort love story te maken’, legt hij uit. ‘Ruim dertig jaar geleden emigreerde ik naar Nederland. Ik had veel meegemaakt en zocht een plek waar ik me gezien en veilig voelde. Dat was en is Nederland voor mij. Met ‘Between the Sea and the Sky’ wil ik iets teruggeven aan het land dat mij geadopteerd heeft. Het is een dankbetuiging, een ode.’ 

Kunstenaar

Behalve een dankbaar gebaar, is het project ook een uiting van Jimmy’s obsessieve zoektocht naar de schoonheid van de mens. Zoals ook in zijn eerdere werk, vindt Jimmy deze schoonheid in de eeuwenoude verbinding tussen de mens, zijn cultuur en de natuur. ‘Door de modernisering  dreigen wij de verbinding met onze cultuur en de natuur om ons heen te verliezen’, legt Jimmy in zijn motivatie uit. ‘Mijn doel is om vast te leggen wat in de toekomst niet meer bestaat. De mensen die ik fotografeer zijn stuk voor stuk representatief voor mensen die nog wel verbonden zijn. De vraag die ik wil opwerpen is: Hoe kunnen wij terug naar die verbinding met onszelf, elkaar en de aarde? Ondanks de technologie die zich in rap tempo ontwikkelt.’ Of Jimmy bang is dat de technologie de wereld langzaam overneemt? ‘Nee, maar ik denk wel dat het belangrijk is dat we een balans vinden en de menselijke verbinding niet moeten verliezen.’ 

Jimmy ziet het als zijn taak als kunstenaar om meer te leveren dan een mooie plaat. ‘Ik wil een verhaal vertellen’, zegt hij. ‘Beeld maken dat het startpunt kan zijn voor een gesprek en mensen op een andere manier naar de wereld en zichzelf laat kijken.’ Om dat voor elkaar te krijgen, gaat Jimmy verder dan een korte ontmoeting met zijn onderwerp. Hij is niet het soort fotograaf dat als een razende reporter over de wereld reist. De imposante platen die hij maakt zijn stuk voor stuk het resultaat van heel veel tijd en moeite. ‘Om het verhaal te vertellen dat ik wil, is het noodzakelijk om als fotograaf de verbinding aan te gaan met de mensen die ik portretteer.’ Jimmy ziet zichzelf daarom niet alleen als fotograaf. ‘Fotograferen kan iedereen tegenwoordig, ik beschouw mijzelf meer als kunstenaar voor wie het moment van afdrukken de slotsom is van een lang proces.’

Bijschrift: Scheveningen

Belichtingsduur: 1/350

ƒ-stop: 8

Scherptediepte: 30

Fotografische gevoeligheid (ISO): 400

Merk lens: Leica Camera AG

Lensmodel: Vario-Elmar 30-90

 

Analoge plaatcamera

Dit proces bestaat uit een onderdompeling in de cultuur of omgeving van de gefotografeerde. Niet voor niets zijn de reizen die hij maakt lang en intensief. ‘Ik wil de mensen die ik uiteindelijk fotografeer eerst écht zien. Ik wil me verbinden met hun leven en verhalen en hun vertrouwen winnen. Mensen moeten zich gezien en gewaardeerd voelen door mij. Ze moeten mij niet zien als de zoveelste fotograaf die alleen maar komt hálen. Alleen als ik die verbinding weet te creëren, kan ik de intieme portretten maken die ik wil maken.’ In de praktijk betekent het dat Jimmy zomaar weken op weg kan zijn zonder ook maar een enkel beeld te schieten. Zijn enorme 8×10 analoge plaatcamera dwingt hem om te investeren in het perfecte moment. ‘Het is een enorme camera waarmee ik niet de luxe heb om op goed geluk een reeks platen te schieten. Ik kan niet terugkijken en mijn instellingen bijstellen. De foto die ik maak moet dus gelijk perfect zijn. De omstandigheden moeten gunstig zijn, maar ik moet vooral zeker weten dat de geportretteerde mij vertrouwt en zich openstelt.’ 

De beelden die hij met deze plaatcamera maakt, zijn zoals gezegd imposant. Gedetailleerd en persoonlijk. Maar inderdaad: het vraagt wel wat inzet van zowel Jimmy als de geportretteerden. ‘Ik werk met lange sluitertijden dus het kost uren van poseren en afstellen voordat ik mijn beeld heb. Zelf zit ik op mijn knieën met een doek over mijn hoofd. Ik stel me dus letterlijk heel kwetsbaar op.’ Het resultaat is dat mensen zich gezien voelen en zich blootgeven aan het oog van de fotograaf. 

Niet mijn kunst

Inmiddels ligt de lockdown alweer even achter ons en zijn de grenzen open. Dat betekent dat Jimmy zijn tijd in Amsterdam weer afwisselt met lange reizen naar verre landen. Toch heeft hij zijn project in eigen land nog niet afgerond. ‘Als het lukt met mijn andere projecten hoop ik nog nieuwe gemeenschappen te mogen vastleggen’, vertelt hij. ‘Mijn wens is om uiteindelijk een grote tentoonstelling te organiseren met nieuwe beeld binnen dezelfde serie. Het liefst op een grote locatie waar de analoge prints optimaal tot hun recht komen.’ Terwijl Jimmy langzaam nieuw beeld toevoegt, zijn de beelden uit ‘Between the Sea and the Sky’ tot eind 2024 te zien tijdens de rondreizende tentoonstelling ‘Ode aan Nederland’. Het is voor Jimmy een manier om iets terug te geven aan de gemeenschappen die zich voor hem openstelden. ‘Wat ik maak is niet míjn kunst. Het is van de mensen van wie ik de gezichten en verhalen vastlegde. Waar ter wereld ik ook fotografeer, ik vind het belangrijk om altijd iets terug te geven.’ Om dat te bewerkstelligen richtte Jimmy al eerder de Jimmy Nelson Foundation op. ‘Zo lukte het om alle 500 mensen die zich hebben laten fotograferen voor dit boek in klederdracht naar het lanceringsevent in Amsterdam te laten komen.’ Voor elk van deze bezoekers had Jimmy een gesigneerd exemplaar liggen. ‘Ik vond het belangrijk om hen op deze manier persoonlijk te bedanken.’ 

Prijs: 125 euro
Hardcover 
9789083083223 
528 pagina's

 

Toekomst

Waar Jimmy de rest van zijn tijd doorbrengt? Vooral in het Midden-Oosten. Hij heeft het project dat hij door de pandemie in de koelkast heeft moeten zetten weer opgepakt. Zijn keuze voor dit gebied is uiteraard niet zomaar. ‘We horen en lezen enorm veel negatieve berichten over het Midden-Oosten’, verklaart Jimmy. ‘Daardoor vergeten we dat het er ook heel mooi en bijzonder is. Je hebt alleen mensen nodig die het andere verhaal vertellen. Dat wil ik dus doen.’ Op dit moment fotografeert Jimmy in Pakistan. In de politieke, economische of religieuze situatie spelen geen rol in zijn werk. ‘Ik wil vooral laten zien dat de mensen daar niet doodeng en onmenselijk zijn, zoals de media ons vaak doen geloven. Net als tijdens mijn eerdere projecten ga ik op zoek naar de mooie en trotse mens.’ Uiteraard staat de verbinding van deze mens met zijn cultuur en de omgeving centraal. ‘Het gaat mij om de authentieke mens die zijn kracht vindt in de rijke cultuur.’ 

Inmiddels is Jimmy 56 jaar. Met drie volwassen kinderen hoeft hij zich niet druk te maken over broodtrommels en kinderfeestjes. Hij voelt zich vrij en is voorlopig nog niet van plan achter de geraniums te zitten. ‘Ik weet dat wat ik doe niet altijd ongevaarlijk is’, erkent Jimmy als we hem vragen hoe lang hij nog door conflictgebied wil reizen. ‘Maar ik wil nog te veel doen en vastleggen om in Nederland te blijven. En laten we eerlijk zijn, alsof het hier op straat met al die trams en taxi’s zo veilig is’, lacht hij. ‘Waar je ook bent, het leven kan zo voorbij zijn. Zolang ik nog op twee benen sta, zal ik de verborgen verhalen vertellen en laten zien wat we in onze snelle samenleving dreigen te vergeten.’ 

 

Dit is een artikel uit DigifotoPro 1.2024 Lees hem hier digitaal