Jan van der Greef over natuurfotografie

Jan werd vroeg in zijn leven getroffen door het poliovirus en is daardoor slecht ter been. Als kind leerde hij weer lopen, maar voor langere afstanden heeft hij een rolstoel nodig. Deze beperking beïnvloedt niet alleen hoe hij zich voortbeweegt, maar ook de manier waarop hij in het leven staat en met fotografie omgaat. Vrijheid en het loslaten van beperkende invloeden lopen als een rode draad door zijn werk heen. 'Als ik in de natuur ben, krijg ik een heerlijk gevoel van eenheid en vrijheid. Dat is op een gegeven moment gegroeid tot de vraag: wat is vrijheid eigenlijk? Dat heeft niet eens zozeer met die fysieke belemmering te maken, maar veel meer met wat er zich in je gedachten afspeelt', vertelt de natuurfotografie fotograaf.

Foto © Jan van der Greef Natuurfotografie

Natuurfotografie: Als voorbeeld vertelt hij over de vele foto's die hij van zilvermeeuwen maakt. Vroeger deed hij dat nooit, want hij vond zilvermeeuwen vanuit fotografisch oogpunt oninteressant. 'Tot ik een keer in een fjord in Noorwegen was en de bootsman mij op het prachtige licht wees', zegt Jan, 'daar vlogen ook meeuwen en toen dacht ik: goh, dat is mooi. Daarna ben ik nog vijf keer teruggegaan naar Noorwegen om meeuwen te fotograferen. Je hebt vaak van die onbewuste, vooringenomen gedachten, zoals: "meeuwen zijn niet mooi om te fotograferen", waardoor je ook nooit naar ze kijkt. Je sluit de wereld af door die onbewuste gedachten. Het is niet gemakkelijk om dat te ontdekken, daar heb je vaak andere mensen voor nodig. Jezelf vragen stellen over waarom je iets wel of niet fotografeert, is heel belangrijk.'

Ondertussen heeft Jan duizenden natuurfotografie foto's van zilvermeeuwen gemaakt. Een foto van een opstijgende meeuw kreeg in 2011 de eervolle vermelding van 'runner up' in de prestigieuze BBC Wildlife Photographer of the Yearfotowedstrijd. 'Die foto maakt heel veel los', vertelt hij, 'mensen krijgen er een bepaald spiritueel gevoel bij; ze zien het bijvoorbeeld als een volgende stap in het leven.' Een belangrijk element van de zoektocht naar schoonheid is zelfacceptatie. Volgens Jan kun je pas goed om je heen kijken als je jezelf accepteert voor wie je bent. Als hij zich in de natuur bevindt, gaat dit makkelijker: 'Je hoofd wordt even stil en de stem van oordeel, over jezelf en je foto's, ook. Ik kijk dan ook niet naar foto's als goed of slecht, maar  zoek naar elementen die ik mooi vind en kijk hoe ik die kan versterken. Dan kom je in een flow terecht waarin je niet afkeurt wat je doet, want dat is altijd zonde. Je kijkt juist naar hoe je een leuk beeld kunt verbeteren en daar bouw je op door.'

Grenzen loslaten met natuurfotografie

Met zijn natuurfotografie lapt Jan veel fotografische regels aan zijn laars. Regels waaraan soms krampachtig wordt vastgehouden. Jan: 'Je gaat nadenken: wat is mooi? Een dier kan heel mooi zijn in een scherpe foto, want dat geeft veel informatie, maar wat komt er nou bij mijzelf binnen? Wat voor kleurencombinaties zijn er? Welke vorm spreekt mij nou erg aan? Toen ik in zo'n moment zat, ging ik alle grenzen loslaten. Ik voelde me vrij om welke sluitertijd of lichtinval dan ook te gebruiken en te kijken wat het oplevert.' Dat onbevangen, experimentele karakter is vaak terug te zien in de verschillende technieken die Jan gebruikt. Van het laten vibreren van zijn statief, tot het Van Gogh's Forest fotograferen uit een rijdende auto, hij staat er voor open om zo'n beetje alles vast te leggen op elke mogelijke manier. 'Waarom zou je geen lange sluitertijden gebruiken of je camera bewegen?', aldus Jan.

'Iedereen roept dat je een statief moet gebruiken, dus je gaat dan tegen alle regels in die je leert als je begint. In het begin zijn regels natuurlijk goed, want je moet de techniek leren. Daarna besef je dat het richtlijnen zijn, geen wetten.' Deze houding uit zich onder andere in de dromerige, abstracte beelden die Jan  vanuit een auto maakte. Hij vertelt hoe hij met zijn vrouw door een bos reed en de zon door de bomen zag schitteren. Dit bracht hem op het idee om vanuit de rijdende auto met lange sluitertijden te gaan fotograferen, gebruikmakend van een Canon 70-200mm-objectief. Na een uur lang hetzelfde stuk heen en weer te hebben gereden, was hij tevreden. Op de foto's zijn duistere spektakels van lijnen en licht te zien. Hier en daar zijn bomen te onderscheiden. Door de extreme beweging krijgen de foto's een schilderachtige sfeer. Jan: 'Het is een van mijn meest verrassende series geworden, op een stuk waar ik altijd langs reed en dacht dat het  niets voorstelde. Zo zijn er van die kleine ontdekkingen die mij heel blij maken.'

Zwaardkolibrie

Niet alle foto's van Jan zijn abstract of gemaakt met lange sluitertijden. In zijn portfolio zijn ook haarscherpe natuurfotografie foto's te vinden van zowel zoogdieren als vogels. Zijn creativiteit is dan terug te vinden in het gebruik van tegenlicht en het kiezen van het juiste moment om af te drukken. Ook Jan zijn meer traditionele natuurfoto's weten veel los te maken, zij het op een andere manier. Waar hij eerder een eervolle 'runner up'-vermelding behaalde, werd hij in 2014 finalist in dezelfde BBC-fotowedstrijd. Dat was niet zonder reden: zijn inzending, een fotovan een zwaardkolibrie, laat een bijzonder schouwspel zien. Jan: 'Ik had kolibries al eens bestudeerd in Brazilië. Het hotel waar we zaten was omringd door heel ontoegankelijk terrein, maar had wel een hele mooie tuin. Dus ik ben daar vijf dagen gaan zitten. De kolibries kwamen op een gegeven moment op m'n hoofd zitten. Toen ben ik met een macro-objectief foto's van ze gaan maken. Dat wilde ik vaker gaan doen, maar dan in Ecuador.'

Foto © Jan van der Greef Natuurfotografie
 

Jan was vastbesloten om de zwaardkolibrie, wiens snavel even lang is als zijn lijf, te zien. 'Een Amerikaanse gids hielp me om op de juiste plekken te komen. Daar kon ik het gedrag van de zwaardkolibrie fotograferen. Het bleek dat er soms een gevecht ontstond met een Incakolibrie, door territoriumdrift. Die Inca joeg hem altijd weg, maar een of twee keer per dag was die zwaardkolibrie het zat en gebruikte hij zijn "zwaard" om de andere kolibrie weg te jagen. Zo'n moment wilde ik hebben, dus ben ik er twee dagen voor gaan zitten. Je geniet dan van alles om je heen, maar je wacht ook tot dat moment weer komt. Dat is niet te voorspellen, maar als je precies weet waar de territoria elkaar raken en wanneer de kolibries elkaar tegenkomen, weet je ongeveer wanneer het zou kunnen gebeuren.' Uiteindelijk lukte het Jan om de zwaardkolibrie op het juiste moment vast te leggen. Met zes flitsers wist hij de snelle bewegingen van de kleine vogeltjes te bevriezen. Lachend: 'Niet direct een foto die bij mij past; mensen hadden een ander type foto van mij verwacht.'

Toch is hij natuurlijk apetrots op het resultaat, te meer omdat hij, als één van de awardwinnaars, de gelegenheid kreeg om Sir David Attenborough te spreken. Een kers op de taart, want Attenborough is een grote inspiratie voor Jan. Toen hij eerder in 2014 zijn boek 'Reflections of the Inner Self: Dreams and Visions of Nature' publiceerde, besloot hij het dan ook naar de wereldberoemde Brit op te sturen. Groot was de verbazing toen hij een handgeschreven brief terugkreeg, waarin Attenborough het boek beschreef als 'magnificent'. Jan: 'Tijdens de uitreiking in Londen had ik hem zien staan, maar hij was omringd door mensen en ik zat in een rolstoel. Ik kon dus niet goed dichterbij komen. Mijn vrouw is naar hem toegegaan om te vragen of hij nog even wilde langskomen. Hij liep toen onmiddellijk weg bij die mensen om even te komen praten, want hij wist nog dat ik het boek had gestuurd. Dat was voor mij het hoogtepunt van de dag.'

De mensen om hem heen

Om zijn natuurfoto's te kunnen maken reist Jan regelmatig naar afgelegen plekken in de ongerepte natuur. Door zijn fysieke beperking is dit vaak een probleem. Veel gebieden zijn simpelweg niet toegankelijk per auto of boot, laat staan met een rolstoel. Hij vertelt dat dit vroeger nog wel eens voor frustratie kon zorgen, maar dat hij tegenwoordig durft te vertrouwen op de kracht en hulpvaardigheid van mensen om hem heen. Geen makkelijke stap, schrijft hij in zijn boek. Echter, toen hij zich totaal overgaf aan de hulpvaardigheid van anderen, kwam hij erachter dat hij alleen op die manier de obstakels op zijn weg kan overwinnen.

Foto © Jan van der Greef Natuurfotografie
 

Door die afhankelijkheid heeft Jan nu een netwerk van mensen die hij over de jaren heeft leren kennen. Jan: 'Soms nemen ze contact op omdat ze een interessante plek kennen en weten dat ze me er kunnen brengen.' Het afgelopen decennium is hij gedragen tussen boomstammen, vervoerd op hondensledes en sneeuwscooters en door een moeras gesleept in een kano. De innige samenwerking zorgt ervoor dat vriendschappen ontstaan. Dit is niet alleen essentieel voor Jan, maar ook een bevredigende uitdaging voor zijn kameraden. 'Als je ziet hoe geweldig mensen het vinden om mij ergens te brengen, merk je hoe belangrijk de inspiratie van anderen is. Mensen worden heel creatief in het vinden van transportmogelijkheden om op een bepaalde plek te komen', zegt Jan. Zo helpen beide partijen elkaar, door een gedeelde passie voor de natuur. Jan: 'Eigenlijk vind je elkaar in inspiratie.'

In de tas van Jan

Jan gebruikt voor zijn foto's een Canon EOS- 1D X en 1D Mark IV. Hij heeft een flinke lijst met objectieven: 16-35mm, 24-70mm, 100mm, 70-200mm, 300mm en 500 mm. Om nog dichterbij te komen, gebruikt hij ook verschillende teleconverters. Vroeger maakte hij vooral gebruik van zijn teleobjectieven, maar tegenwoordig let hij meer op elementen in het landschap. De groothoekobjectieven komen daarbij beter van pas.