Mark Engelen vertelt over theatraal geënsceneerde fotografie

Mark rolde toevallig de fotografiewereld in. Hij wilde altijd standontwerper worden, maar tijdens zijn studie aan het SintLucas in Boxtel kwam hij erachter dat hij er geen aanleg voor had. Toch moest hij een tweede stage vinden en dat werd een fotostudio. Bij de studio werkte een goede fotograaf die Mark de kneepjes van het vak leerde. 'Zo ben ik eigenlijk in het vak terechtgekomen en inmiddels ben ik al zestien jaar professioneel fotograaf ', zegt Mark lachend. Na de opleiding aan het SintLucas begon hij aan de Akademie voor Kunst en Vormgeving St.Joost in Breda. Tijdens deze studie, die Mark in 1999 afrondde, was hij niet alleen bezig met fotografie, maar verdiepte hij zich ook in de schilderkunst. Hij kon eigenlijk niet kiezen tussen fotografie en schilderen.

Uiteindelijk gaf het verdienmodel de doorslag. In zijn werk is zijn interesse voor de schilderkunst goed te zien, vooral de klassieke schilderkunst spreekt hem erg aan. Je ziet dit onder meer terug in de composities die hij maakt. Om plasticiteit goed tot z'n recht te laten komen maakt Mark veel gebruik van flitsers. Hij werkt met Profotostudioflitsers, een enorme flitsparaplu en striplights. De reden waarom Mark gebruik maakt van flitslicht is het lichtkarakter. 'Ik vind het leuk om met licht te spelen. Lichtkarakter is voor mij erg belangrijk. Door mijn stage bij de fotostudio heb ik een voorliefde gekregen voor het werken met toegevoegd licht. De fotograaf die daar werkte heeft mij er kennis mee laten maken en sindsdien heb ik het niet meer losgelaten. Het geeft een extra jus aan een foto en dat vind ik geweldig.'

Zoektocht naar eigen fotografisch handschrift

Na het studeren begon Mark als dagbladjournalist bij de Volkskrant, maar na een jaar kwam hij erachter dat dit niets voor hem was. 'Het was echt keihard nieuws fotograferen en af en toe portretten schieten. Dat strookte niet met mijn karakter. Het is een erfenis van het St. Joost dat ik als fotojournalist ben gaan werken, want het is een opleiding met een sterke documentaire visie. Ik ben een scheppend kunstenaar en dat kon ik in deze discipline niet kwijt', legt hij uit. Fotojournalistiek is dus niets voor Mark, maar wat past wel bij hem?

'Ik heb een lange weg afgelegd om achter mijn fotografisch handschrift te komen. Ik heb veel geprobeerd. Nadat ik bij de krant stopte, wilde ik oorlogsfotograaf worden. Ik ben toen voor drie weken naar Bosnië geweest. Het was erg spannend. De oorlog was daar voorbij, maar er waren veel etnische spanningen. Uiteindelijk bleek dit helemaal niets voor mij te zijn. Ik dacht: misschien is architectuurfotografie wel leuk. Dit heb ik geprobeerd, maar dat was het ook niet. Ondertussen maakte ik portretten voor tijdschriften, zoals Elsevier en Oor. Ik begon steeds meer geënsceneerde portretten te maken.'

In 2007, na acht jaar fotograferen, besloot Mark om het helemaal anders aan te pakken. Hij was niet tevreden met het werk dat hij had gemaakt en kwam tot de conclusie dat hij niet de kant op ging die hij wilde. Doordat hij veel geprobeerd had, wist hij goed wat hij niet wilde, maar ook wat hem wel interesseerde. 'Ik was erg geïnteresseerd in theatrale geënsceneerde fotografie. Alles tot in detail perfect maken, daar houd ik van. Iedere haar, plooi en vinger moet goed zitten. Doordat ik voor tijdschriften veel geënsceneerde portretten maakte,kwam ik erachter dat daar mijn interesse lag. Ik vind het geweldig om zulke foto’s te maken. Dit past helemaal bij me. Het reflecteert ook voor een deel mijn karakter. Ik kan me soms erg uiten in emoties, maar ik ben geen drama queen hoor. Daarnaast zit in mijn foto's ook een donkere beeldtoon, dat donkere zit ook wel een beetje in mijn karakter. Ik kan soms heerlijk zwartgallig zijn.'

Commerciële opdrachten

Door fotografieopdrachten voor tijdschriften kwam Mark terecht in de reclamewereld. Hij ging aan de slag met commerciële opdrachten voor onder meer Ziggo, Randstad, MOTI Breda, Tipico Bundesliga en Microsoft. Voor de fotograaf was het in het begin lastig om zijn stijl in deze opdrachten kwijt te kunnen. Tegenwoordig lukt dat veel beter. 'Voorheen werkte ik als commercieel fotograaf met de instelling: "U vraagt, wij draaien". Maar dat is nu niet meer het geval. Toevallig bladerde ik laatst nog in mijn archief. Het is grappig om de ontwikkeling van de afgelopen tien jaar te zien. Ik zie dat ik steeds meer mijn eigen handschrift kwijt kan in opdrachtwerk.' Als Mark een opdracht krijgt, vindt hij het belangrijk om met de klant mee te denken. Hij wil niet alleen de schetsuitvoerder zijn, maar ook met een art director de dialoog aangaan om het concept dat hij of zij verzonnen heeft naar een hoger fotografisch niveau te tillen. 'Ik bekijk het concept en vraag me dan af: "Wat kan ik eraan toevoegen? Hoe kunnen we dit verbeteren?" Ik vind het belangrijk om er als team samen aan te werken om het beeld nog mooier en maximaal communicerend te maken.'

Tijdens shoots heeft Mark bepaalde voorkeuren voor lichtopstellingen, maar het is niet altijd mogelijk om deze wens in praktijk te brengen. Sommige opdrachtgevers hebben namelijk een bepaalde beeldstijl waar hij zich aan dient te houden. 'Laatst heb ik een campagne voor Ziggo geschoten. Dat was een shoot met daglicht, zonder styling en visagie. De campagne moest "de echte mens" weergeven. Dat staat ver af van mijn theatrale belichtingen. Past het bij mijn fotografisch handschrift? Nee. Past het bij mij als fotograaf ? Ja. Zulke opdrachten zijn erg leuk om te doen. Ik ben niet iemand die zich aan één ding wil houden of binden. Ik vind het juist leuk om breed te werken en dat houdt het voor mij ook interessant. Anders ga ik de hele tijd dezelfde truc herhalen. De ideale wereld is natuurlijk dat je goed betaald krijgt en volledige creatieve vrijheid hebt. Die opdrachten zitten er ook wel tussen, maar opdrachtwerk is in meeste gevallen een samenwerking met een andere creatieveling, zoals een art director.' Door de shoot voor Ziggo heeft de fotograaf een groot doel verwezenlijkt, namelijk met een foto op de Willemswerf in Rotterdam hangen. De zijkant van het kantoorgebouw wordt gebruikt voor grote billboards. 'Het was erg tof om daar met een levensgrote foto die ik gemaakt heb te hangen.'

Geen trucje herhalen

Volgens Mark wordt het in Nederland gewaardeerd als je als fotograaf één ding tot in den treure doet. 'Ik ben het daar helemaal niet mee eens. Waarom moet je kiezen voor één ding? Ik vind dat echt onzin. Ik vind het belangrijk om me als fotograaf te blijven ontwikkelen en daarom probeer ik variatie in mijn werk te brengen. Als je bijvoorbeeld naar Anton Corbijn kijkt, hij heeft een trucje en daar houdt hij zich tot op heden aan vast. Hij is een hele goede zakenman, maar ik vind hem zeker niet het fotografische orakel waar velen hem voor houden. Ik wil me blijven ontwikkelen, ook in opdrachtwerk. Ik pas me aan de opdracht aan en gebruik niet steeds dezelfde truc.'

Investeren in vrij werk

Af en toe maakt de fotograaf tijd voor vrij werk. Hier gaat veel tijd en geld in zitten. 'Voor mijn vrij werk laat ik kostuums ontwerpen en sets bouwen. Dat is erg duur en daarom kan ik het ook niet vaak doen. De laatste twee grote series die ik heb gemaakt zijn geïnspireerd op muzikale stukken. Zo heb ik een serie gemaakt die geïnspireerd is op nummers van The Beatles. Toen mijn serie af was, zag ik dat het te letterlijk was. Als je een songtekst verbeeldt dan kom je al snel op een letterlijke interpretatie uit', vertelt Mark. Zijn tweede serie stond in het teken van het nummer 'Space Oddity' van David Bowie. Het lied gaat over astronaut Major Tom die in de ruimte geschoten wordt. Zijn vrouw blijft achter en hoort waarschijnlijk nooit meer iets van hem.

'Het nummer beschrijft de lancering, tot het moment dat het misgaat en de verbinding verbroken wordt. Prachtig! Ik ben altijd enorm gefascineerd geweest door Major Tom. Hij was het beginpunt voor mijn serie A2011ODDITY. Ik dacht: wat is er met Major Tom gebeurd in mijn wereld? Wat doet hij nu? In diezelfde periode dat ik met deze serie bezig was, ging mijn relatie uit. De voortschrijdende afstand tussen Major Tom en zijn vrouw herkende ik. Een mooie metafoor voor mijn relatie die op dat moment net uit was. Ik had geen contact meer met mijn vriendin, het voelde ook alsof ik weggeschoten was. Uiteindelijk gaat de serie meer over mijn relationele breuk dan over Major Tom.' Mark verkoopt zijn vrij werk via V!P's International Art Galleries. Maar het zijn nog steeds moeilijke tijden in de kunsthandel. Hij vindt het geen goed idee om nu veel tijd en geld aan vrij werk te besteden, daarom staat het fotograferen van deze series op een laag pitje. Enkele concepten voor nieuwe series liggen wel al op de plank. Mark neemt nu meer opdrachten aan. Toch is het maken van vrij werk ook belangrijk om opdrachten binnen te halen. 'Ik merk dat de respons daarop altijd goed is. Opdrachtgevers vinden dat ook interessant. Zo zien ze wat ik als fotograaf in m'n mars heb. Door mijn vrij werk zien ze mijn visie en manier van werken. Hierdoor kunnen ze beter de keuze maken of ik geschikt ben voor de opdracht of niet.'

Bekende mensen portretteren

Als je aan Mark vraagt wat zijn grote ambitie is, dan weet hij snel het antwoord: groot worden in het portretteren van bekende persoonlijkheden. 'Sinds kort zit ik opeens in de voetballerij. Mijn voormalig agent benaderde me voor een klus in Oostenrijk. De achttien beste spelers uit de Oostenrijkse competitie op een theatrale wijze portretteren, dat was de opdracht. Sinds die klus in november vorig jaar schiet ik geregeld bekende en minder bekende voetballers. De heroïek die om de sport hangt past heel goed bij mijn beeldstijl. Op dit moment ben ik bezig om deze ambitie waar te maken. Het is leuk om dingen te laten gebeuren en om niet alles te plannen. Zo ben ik ook in het vak terechtgekomen.'

Tips 

• Wees eerlijk in wat je wel en niet kunt.
• Ga op zoek naar een eigen fotografisch handschrift dat bij je karakter past.
• Voor geënsceneerde fotografie moet je heel goed op details letten. Je moet alles goed doordenken voordat je begint. De foto moet al af zijn voordat je 'm gaat maken. Maak van tevoren een plan en houd je daar ook aan.
• Geloof in jezelf en geef niet te snel op.

DIGIFOTO Pro 2.2015
Dit interview komt uit DIGIFOTO 2.2015 en is geschreven door Joni Hendrix, fotografie door Mark Engelen. Je kunt deze editie (of andere voorgaande nummers) los bestellen voor €7,95 incl. verzendkosten (Nederland).