Best of Five | Militaire-luchtvaartfotograaf Matthijs van Os

Tekst: Cees Visser | Fotografie: Matthijs van Os

‘Hoe dat is?’, herhaalt van Os de vraag. ‘Nou ja, je ziet een toestel met hoge snelheid op je af komen, niet wetende wanneer de piloot de trigger overhaalt om zijn boordkanon te gebruiken. Pal boven je hoofd begint het toestel te schieten op het oefendoel, die aan de overkant van het dal staat. Het toestel wil daarna zo snel mogelijk wegkomen. De piloot gebruikt zijn naverbrander en trekt het toestel met hoge snelheid op. Het vliegtuig schiet over je hoofd en is met dezelfde snelheid weer uit je zoeker verdwenen.’ Zo opwindend als deze ervaring moet zijn, zo zorgvuldig kiest Matthijs zijn woorden. Hier geen macho, à la de vliegeniers in de film Top Gun, maar een bescheiden, bijna verlegen fotograaf. Zittend aan een van de tafeltjes in de Haarlemse Koepel, de voormalige strafgevangenis, nu een kennis- en innovatiecentrum, prikt de Hengeloër in een kom salade, die hij door alle overpeinzingen maar nauwelijks leeg krijgt. 

 

‘Dit was vorig jaar oktober in Axalp, een dorpje op circa anderhalve kilometer hoogte dat bekendstaat om een schietterrein van de Zwitserse luchtmacht. Om er te komen, moet je zevenhonderd meter klimmen. Maar dit is wel hét event van het jaar: een oefening waarbij ze met real ammo schieten op doelen in het dal. Zelf sta ik – met duizenden andere luchtvaartliefhebbers – op een bergkam, wat betekent dat je dicht op de actie staat. Gevaarlijk? Ach, het gaat hard, ze schieten met echte kogels, maar dat gaat heel gecontroleerd. Wat je hier nét niet ziet, zijn twee formaties van twee F/A-18C Hornets die achterelkaar recht op het publiek af vliegen. Op het laatste moment buigt de voorste formatie weg, terwijl de achterste flares loslaat. Dat zijn lichtbollen die ze afschieten om hittezoekende raketten van zich af te schudden. Ik moest een keuze maken, omdat ik maar één Hornet kon blijven volgen. Het beeld is natuurlijk niet minder spectaculair. In die vier dagen dat ik hier was, heb ik zo’n twintigduizend foto's gemaakt; dit één van mijn favorieten.' 

 

‘Ik ben altijd op zoek naar een foto waarmee ik me onderscheid van de rest,’ zegt hij dan. ‘Dat is iets wat ik tijdens mijn opleiding aan de fotovakschool in Amsterdam heb geleerd. Probeer je eigen stijl te creëren, daarmee maak je het verschil.’ Dan lijkt hij de schroom even van zich af te werpen. ‘Als ik op zo’n bergkam sta met om me heen fotografen uit de VS, Australië en Zuid-Korea, dan schaar ik me wel onder de professionals... Ja, de meesten ken ik wel, het is een klein maar internationaal wereldje. Maar wat ik bedoel, is dat het voor mij meer is dan een hobby. Ik verdien er nu geld mee, in de toekomst wil ik er van leven.’ Hij voegt eraan toe dat hij niet alleen straaljagers fotografeert, maar ook ander vliegend militair materieel, zoals helikopters en trainingstoestellen.

 

'Een F16 van de Belgische luchtmacht met – puur voor de esthetiek - rookpods aan de vleugels maakt een spiraalduik en schiet ook nog eens flares af. Tegen een super blauwe lucht werkt dat super. De foto is gemaakt tijdens de Royal International Air Tattoo, 's werelds grootste militaire vliegshow. Plaats van handeling is een vliegbasis van de United States Air Force bij het Engelse plaatsje Fairford. Bijzonder aan de show is dat je een publiekzijde, een landingsbaan en dan een demonstratiegebied hebt. Elk jaar verblijf ik week lang op een camping die midden in het demonstratiegebied ligt. Daarnaast is weer een camping. Ik kan dan vanuit mijn tent foto’s schieten. Hier sta ik trouwens recht onder de actie.’ 

 

Ambassadeur

Gevraagd naar zijn verdienmodel legt Matthijs uit dat die bestaat uit het geven van workshops en lezingen over luchtvaartfotografie, plus de verkoop van foto's aan onder andere magazines. Ook treedt hij namens Sony op als ambassadeur. Hij licht toe: ‘Dat houdt in dat ik namens Sony luchtvaartevents bijwoon. En ik krijg toegang tot fotocameramaterieel van Sony, waarvoor ik dan reclame maak. Zo heb ik nu een 600-mm-lens, nieuwprijs 14.000 euro. Die krijg ik dan een paar dagen in bruikleen om mee te nemen naar een vliegshow. Met zo'n apparaat val ik wel op, ja.’

Nog een detail: de onkosten die hij tijdens een trip maakt, worden zo goed als helemaal vergoed door de organisatie. Het gaat wat dat betreft de goede kant op. van Os verklapt dat hij allerlei projecten op stapel heeft staan. Binnenkort vertrekt hij naar Brazilië om op uitnodiging van de Braziliaanse marine een paar dagen door te brengen op een vliegdekschip. Ook zitten er opdrachten van de Griekse marine aan te komen. Genoemde partijen weten hij doorgaans te vinden via Instagram, waar hij op zijn beurt bijvoorbeeld weer een Grieks squadron volgt. ‘Of eigenlijk een militaire eenheid van het Griekse leger die met een bepaalde helikopter vliegt. Die heeft mij nu uitgenodigd om een foto-shoot met die helikopter te doen. Dus ik denk dat mijn foto’s straks in rekruteringmaterialen en wervingspresentaties van het Griekse leger verschijnen.’ Foto’s die de oorlogsmachine van rode wangen voorziet? Nee, daarover voelt hij geen morele bezwaren. ‘Ik wilde altijd gevechtspiloot worden. Ja, ik was bereid om een wapen te bedienen waarmee je mensen doodt. Zoiets als zij of ik? Ik zie het ook als een middel, heb altijd de behoefte gevoeld om anderen te helpen.’ Hij voegt eraan toe dat die eigenschap mogelijk verklaart waarom hij werkzaam is bij een zorginstelling voor personen met een verstandelijke beperking. ‘Ik help mee om mensen met een beperking een beter leven te geven.’

 

'We zijn weer in Axalp, waar naast het oefenen ook demonstraties plaatsvinden. Het is een van de weinige plekken ter wereld waar de show in het dal is en dat maakt het uniek. Als je van bovenaf kijkt, zijn je foto's dynamischer. Want als je een strak blauwe achtergrond hebt, ervaar je geen gevoel van snelheid. Gedurende de demonstratie worden er snelheden behaald van rond de 1.200 km/u, tegen de geluidsbarrière aan. De jaarlijkse show is in de eerste plaats een oefening voor piloten, maar ook om goodwill te kweken onder de Zwitsers bevolking: 'Kijk 'ns wat we doen en kunnen om ons land te beschermen.' De rook die je ziet, is condensatie die ontstaat als gevolg van veranderingen in druk en temperatuur tijdens bepaalde manoeuvres. Ik heb de foto iets gekanteld, om de compositie mooier te maken. De originele foto, waarop het toestel bijna recht vliegt, is saaier. Door het beeld iets te draaien, kon ik 'm mooi in een 4x5-frame plaatsen. Maar belangrijker: die hoek maakt dat het toestel agressiever oogt, en dat doet recht aan dit toestel. De F/A-18C Hornet is een fighter en attacker en kan zowel doelen in de lucht als op het land uitschakelen. De foto is ook fraai omdat ik hier zo goed als oog in oog met het toestel sta. Dat ding komt recht op me afgevlogen, zoiets maak je zelden mee. Het is alsof ik in een ander toestel boven dit toestel vlieg. Een soort air-to-air-foto, iets waarmee ik me in toekomstige projecten wil bezighouden.'

 

Hoogtepunt

De door van Os eerder genoemde ‘bergkam’ is het uitkijkpunt op het hoogtepunt van het jaar voor hem en zijn collega’s. Jaarlijks vindt in de nabijheid van het Zwitserse dorpje Axalp een militaire oefening plaats waarbij straaljagers live schietoefeningen houden. Voor vliegtuigspotters is dit een evenement dat je een keer in je leven bezocht moet hebben. Het is de hele omgeving, de hele ervaring die dan het beste bij Van Os naar boven haalt. ‘Fotografie moet je beleven’, zegt hij daarover. ‘Ik hoop naast een mooie plaat ook dierbare herinneringen over te houden. Ik vind fotografie een vorm van ontspanning. Soms vind ik het fotograferen minder belangrijk. Ik hecht veel waarde aan tijd doorbrengen met “fotografievrienden”, samen avonturen beleven.’

Die instelling wil niet zeggen dat van Os een op-goed-geluk-schutter is. Ter illustratie: het zojuist genoemde event begint met twee trainingsdagen, gevolgd door twee showdagen. Tijdens de training neemt hijbijvoorbeeld de patronen en routes op die de toestellen afleggen. Ook leest hij zich in en zoekt hij het gesprek met collega-spotters om informatie in te winnen. Op basis daarvan weet hij tijdens de showdagen waar de beste plekken voor het maken van foto’s zijn te vinden. Wat hem ook helpt, is dat hij zijn camera door en door kent en alles eruit kan halen wat maar mogelijk is. En ook nabewerkingssoftware (Lightroom) kent nauwelijks geheimen voor hem. ‘Mijn grootste kracht is dat ik met mijn camera een solide basis kan maken. Als de basis van de foto staat, dan begint het proces pas, met als doel het beeld, ja, 'spannend' te maken – echt zo'n term uit de fotovakschool. Contrast aanpassen, wit witter maken, donker naar donkerder. Ik maak gretig gebruik van alle mogelijkheden en word daar ook echt blij van. Je ziet een foto met elke bewerking sterker worden. Bij de meeste foto's van mij – ook die je hier ziet  bevatten wel honderd bewerkingshandelingen om tot het eindresultaat te komen.’

De grens van bewerken ligt voor van Os bij het verwijderen van objecten uit de foto. ‘Als je dingen weg moet laten, dan heb je je als fotograaf niet goed voorbereid of heb je niet goed opgelet. Nee, ik haal nooit wat weg. Wat ik wel doe, is een beeld kantelen. Maar je kan ook je camera tijdens het fotograferen ook kantelen.’

 

'De Frecce Tricolori, het Italiaanse demonstratieteam en de nationale trots. De piloten vliegen hier in een type toestel die normaal gebruikt werd om piloten op te leiden. Wel een kippenvelmomentje. Dit is vorig jaar juni in de buurt van Rome, de Italiaanse militaire luchtmacht viert het honderdjarige bestaan. Terwijl de Frecce Tricolori de hemel in de nationale kleuren zet, zingt de tenor Andrea Bocelli live een nummer van een andere Italiaanse held, Luciano Pavarotti. Het is een heel sierlijke foto: de toestellen spuwen allemaal rook uit, zitten dicht op elkaar en doen alles samen, waardoor een mooie symmetrie ontstaat. Tijdens het moment van fotograferen, aan het einde van de middag, waren de weersomstandigheden ook nog eens goed. Dat alles maakt de foto, ja, spannend. Ik voer hier ook een trucje uit. In de basis is dit een zwart-witfoto, waaraan ik pas op de computer (in Lightroom) kleur toevoeg. Ja, ik ben een liefhebber van zwartwit omdat je daarin lekker met contrasten kunt werken.’ 

 

'September 2022, de jaarlijkse Sanicole Sunset Airshow in België. Sanicole ligt in de buurt van vliegbasis Kleine Brogel, vlak over de grens bij Eindhoven. Je ziet de Lockheed Martin F-35A Lightning II van de Amerikaanse luchtmacht. Bijzonder is dat het de eerste keer was dat dit toestel een demonstratie in Europa gaf. Ik kwam speciaal voor dit toestel naar België. De vliegshow staat bekend om de demonstraties tijdens de avonduren. Als fotograaf hoop je op een mooie zonsondergang, maar je moet dan wel geluk hebben met het weer. Helaas hadden we de pech dat er in de omgeving onweersbuien ontstonden, waardoor een aantal demonstraties werd afgelast. We hadden een enorme mazzel dat tijdens de demonstratie van de F-35 het weer opklaarde. Toevallig was dat tijdens de golden hour, het uur tussen de late namiddag en het begin van de avond. Perfecte omstandigheden. Mijn truc is de laagst mogelijke iso-waarde kiezen (50) om alle ruis te voorkomen en erop te gokken dat het licht op het juiste moment de romp van het toestel raakt. Op deze foto komt alles samen, veel contrast en nul ruis. Het resultaat is zo apart dat veel mensen zich afvragen of de foto wel echt is. De afstand? Het toestel bevindt zich schuin boven mij, op zo'n twee-, driehonderd meter afstand.' 

 

Vader

Rest de vraag over wat eraan voorafging voordat Matthijs nu de kolommen van dit fotografietijdschrift siert. Zijn inspiratiebron was – zoals wel vaker - zijn vader, die op zijn beurt geen fotograaf mocht worden. ‘Mijn vader stimuleerde mij altijd wel om fotografie als hobby uit te oefenen. Als kind, misschien was ik vijf jaar, had ik al een polaroidcamera. Daar heb ik ook sterke herinneringen aan, dat ik met dat dingetje door de buurt liep. Die scherpe herinneringen wijzen erop dat ik het echt leuk vond.’ Diezelfde vader was het ook die de kleine Matthijs meenam naar diens eerste vliegshow in Twente. ‘Mijn overbuurman was een F16-piloot. Hij was bovendien een goede vriend van mijn ouders, dus ik kwam er als jongetje wel over de vloer. Daar ontstond dus mijn droom om gevechtspiloot te worden. Dat is me helaas niet gelukt. Ja, écht helaas. Ik heb gesolliciteerd, maar ik kwam niet door de keuring. Dat spijt me nog steeds. Aan de andere kant: dan had ik waarschijnlijk niet gedaan wat ik nu doe en hadden mijn foto’s hier waarschijnlijk nooit gemaakt. Pfff, vliegen of fotograferen?’

 

Matthijs van Os

Website: matthijsvanosfotografie.nl

Instagram: matthijsvanosphotography

 

Dit is een artikel uit DigifotoPro 2.2024 Lees hem hier digitaal