Belichting in portretfotografie met één flitser

Dit artikel is geschreven door Maarten Kuiper en ook gepubliceerd op zijn website.

Lees ook: DIGIFOTO Masterclass: Portret- en Naaktfotografie

Een nieuwe camera, een nieuwe lens met nog minder scherptediepte, een nieuw filter, een ander model; toen ik begon in de portretfotografie waren dat de dingen waarmee ik probeerde om mijn portretten beter te maken. Toch kreeg ik niet voor elkaar wat ik wilde. Hongerig naar kennis en autodidactisch als ik ben, ging ik op zoek op internet, Youtube en in tijdschriften.

Op een regenachtige zondagmiddag las ik een artikeltje ergens uit de krochten van het internet, het was geloof ik een stukje van Brendan de Clercq, met daarin één van de meest wijze adviezen die ik in al die tijd had gelezen of gehoord. Brendan vertelde over een vriend die een toen al wat verouderde camera bezat en er aan zat te denken om een andere camera te kopen, zodat hij mooiere foto’s kon maken. Brendan gaf het advies om niet te investeren in camera’s, maar om te investeren in licht. Want fotografie is licht (en het gebrek daaraan) en dat is bij portretfotografie niet anders.

Ik had tot dat moment eigenlijk nooit echt stilgestaan bij licht en schaduw, noch bij de delicate dans die zij altijd met elkaar opvoeren. Natuurlijk zag ik ook wel dat licht vanuit een mooi raam het beter deed op foto’s dan keihard direct zonlicht, of dat het fotograferen met wolken makkelijker is dan met een strak blauwe lucht (of nog erger.. een grijze), maar bewust waren mijn keuzes voor licht nooit. Het advies van Brendan ter harte nemend, heb ik toen een aantal studioflitsers gekocht. Ik wilde namelijk dat het licht op een foto precies dat werd, mijn keuze. De hoek van inval, mijn keuze. De felheid, mijn keuze. De kleur, mijn keuze. Ik wilde meester worden van het licht in mijn foto’s en bij wijze van die vrije keuze mijn portretten sturen. Dus ik deed wat elke zelfrespecterende autodidactische fotograaf zou doen: juist, net zo lang proberen en vooral geen handleidingen lezen!

Belichting is één van de belangrijkste ingrediënten, misschien wel hét belangrijkste, voor een goed portret. Licht draagt bij aan de (atmo)sfeer en het gevoel van de foto, terwijl schaduw mysterie en diepte creëert. Het kennen en kunnen (toepassen) van het licht is voor de portretfotograaf een onmisbare skill. Soms lees ik: “ik werk alleen met natuurlijk licht”. Een beetje oneerbiedig denk ik dan: je hebt gewoon geen zin om te leren flitsen of een continulamp te gebruiken. En dat terwijl flitsen helemaal niet moeilijk is! 

Om jullie op weg te helpen heb ik  een aantal basis recepten van belichten opgesteld, die ik in de studio gebruik voor portretten. Hiervoor heb je echt niet heel veel nodig. Één enkele lichtbron en een simpele modifier is vaak al genoeg om mooi licht te creëren. Als je er dan ook nog een reflector bij hebt, kan je helemaal veel kanten op. Zet dus op je boodschappen lijstje: 1 flitser (speedlite of studioflitser is beide prima), 1 paraplu/softbox en 1 reflector. Oh en vergeet niet 1 statief of een C-stand toe te voegen, anders moet je partner (of je huisdier of iets dergelijks) je flitser vasthouden. Wil je niet flitsen maar direct zien hoe het licht valt? Neem dan eens een LED continulamp in overweging. Ook die zijn tegenwoordig prima draagbaar en breed inzetbaar. Ik heb er zelf niet één, dus mijn blog gaat over flitsen, maar de recepten die ik geef gelden ook voor LED. 

DISCLAIMER: De namen die ik de recepten heb gegeven corresponderen wellicht niet altijd met de termen die andere fotografen hanteren. Ik heb ook geen idee of er officiële termen zijn. Dus.. goed verhaal, veel plezier!

Beauty

Beauty belichting is een van de meest basic belichtingsmethoden die er zijn. Je flitsers flitst zo recht mogelijk van voren. Omdat je onder je flitser door fotografeert, zal dat altijd enigszins van boven zijn. Dit creëert een lichte schaduw onder de neus en de kin (en de ogen als deze diep liggen), waardoor het licht niet heel plat is, maar voldoende vult om putjes, wallen en andere oneffenheden mooi op te vullen. Dit licht wordt ook wel omschreven als elegant en vleiend. Je creëert licht dat alle oppervlakkige gaatjes en putjes en randjes vult met licht en ze daarmee niet aanzet.

Door recht van voren te flitsen, of in ieder geval zo recht mogelijk, voorkom je namelijk dat zich diepe schaduwen vormen en wordt het gezicht wat “platter”. Heel spannende belichting is het niet, maar het is vleiend, makkelijk in gebruik én breed inzetbaar.

Clamshell

Vrij vertaald “schelpvormig”. Clamshell lighting kan worden ingezet wanneer je zeker wilt weten dat zelfs de meest hardnekkige schaduwen (onder de neus en kin) worden opgevuld met licht. Deze vorm van belichting wordt vaak gebruikt in de fashion fotografie, maar ook zeker tijdens beauty shoots. Dit doe je door de flitser van voren te laten flitsen, waarbij je de flitser in een hoek van 45 graden naar beneden laat flitsen. Zorg er dus voor dat je flitser hoger staat dan het gezicht van het model. Aan de onderkant van het gezicht van je model, kun je een reflector of een tweede flitser plaatsen, die 45 graden omhoog staat gericht. Je creëert dus als het ware twee helften van een schelp. De reflector zorgt ervoor dat een deel van het licht dat van schuinboven komt, weer wordt teruggekaatst richting het model, waardoor er aan de geen schaduwen ontstaan. Hierdoor ontstaat zeer vlijend licht, dat net iets platter is dan Beauty lighting en iets minder sfeer geeft aan de foto.
 
Wat doet het wel? Alle vormen van schaduwen sterk verzachten, of zelfs helemaal opheffen! Hierdoor worden alle facetten van het gezicht even veel aangezet en wordt het een zacht geheel. Ideaal voor kersverse ouders, tieners die niet slapen door een TikTok verslaving of bijvoorbeeld zakenvrouwen die 80 uur per dag (moet je nagaan hoe hard dat is!) werken. 
Alternatief: in plaats van je flitser en reflector, boven en onder het model te plaatsen, kun je deze setup ook gebruiken vanaf de zijkant. De flitser komt dan van de ene zijkant (bijvoorbeeld rechts), terwijl de reflector van de andere zijkant komt (bijvoorbeeld links).

Rembrandt

Ah, Rembrandt. Oude meester. Vereeuwigd door olieverf op canvas. Huh, wacht even.. Verf? Maar het gaat toch over fotografie? Jazeker! Maar we kunnen een hoop leren over belichting van diegene die honderden jaren geleden schilderden. Rembrandt had een atelier, waarvan de ramen zich hoog op de muur bevonden. Een beetje zoals bij een oude gymzaal als u daar een voorstelling van kunt maken. Anyway, de bouw van zijn studio was verantwoordelijk voor de manier waarop Rembrandt licht in zijn portretten tekende. In zijn studio kwam het licht schuin van boven, in een hoek van ongeveer 45 graden. Zijn model stond ook 45 graden ten opzichte van de ramen, dus lichtelijk naar de lichtbron toegedraaid (of er juist vanaf). Rembrandtbelichting creëren we dan ook door het statief op 45 graden vanaf het model te zetten en de flitser 45 graden naar beneden te laten vuren. Dit creëert een lichtkant en een schaduwkant op het gezicht, waarbij (wanneer super klassiek perfect uitgevoerd) zich een driehoek van licht vormt onder het oog aan de schaduw kant. Dat ziet er zo uit:
  
Bij de pijl zie je het kenmerkende driehoekje licht onder het oog aan de schaduw kant. De ene keer is het driehoekje wat groter, de andere keer wat kleiner, net hoe het model (in dit geval hijzelf) stond ten opzichte van het licht. Het belangrijkste is, dat het licht schuin van bovenkomt. Nu je dit weet, gaat het je opvallen dat in musea heel veel portretten hangen met dergelijke “belichting”.

Split

Split betekent letterlijk verdelen. In dit geval is het oneerlijk verdelen. Zoals de inhoud van een doosje TikTaks op de achterbank van de auto die je moet delen met je broertje. Sorry broer. Bij split belichting is een deel van de foto (in dit voorbeeld een gezicht) goed belicht, terwijl de andere kant niet belicht is (of in ieder geval zo donker dat het lijkt alsof er geen licht valt). Dit geeft een mysterieus en zelfs een wat dreigende sfeer in je foto’s. 

Split lighting creëer je door de flitser met softbox recht naast je model te zetten. Als je minder licht op je model wilt, kun je de flitser achter het model zetten (maar hou hem parallel op het model). Wil je meer licht, beweeg je deze een beetje naar de voorkant. Dit is een lastige belichtingstechniek omdat je snel teveel licht krijgt op de donkere kant. Een grote neus helpt! 

Silhouet

De laatste belichtingstechniek is het creëren van een silhouet. Ik heb dit persoonlijk ervaren als de moeilijkste belichtingstechniek uit het rijtje. Het opstellen van de flitser is heel makkelijk: zet het ding achter je model en richt hem naar de camera toe. De belichting komt nu van achteren. Wat deze belichtingstechniek voor mij lastig maakte, oké ik heb het mezelf lastig gemaakt, is dat ik eigenlijk meer een soort rimlight wilde creëren. Ik heb hiervoor een flitser met een kleine softbox gebruikt, die ook nog eens voorzien was van een grid. Wil je meer licht rondom je model, zet je flitser dan wat verder weg. Wil je minder licht, zet de flitser dan wat dichterbij. Als je een speedlite gebruikt die een zoomkop-functie heeft, kan je deze ook gebruiken om het licht te spreiden of juist te bundelen. Het effect is heel creatief en kan verrassend uitpakken.

Algemene tips

Zo, dat waren wat belichtingsrecepten. Nog wat algemene tips:

• Om zachtere randen te creëren, gebruik je een softbox. Een grotere lichtbron creëert zachter licht, evenals een lichtbron die dichterbij staat. Voor het zachtste licht gebruik je dus de grootste softbox die zo dichtmogelijk op het model staat.
• Om hardere randen te creëren, gebruik je een kleine lichtbron. Dit is vaak een kale flitser of een flitser met een dish. Ook kan je er voor kiezen om de flitser verder weg te zetten. 
• Wil je een donkerdere achtergrond? Zorg er dan voor dat je meer afstand tussen je model en de achtergrond krijgt (en houdt de afstand tussen model en flitser gelijk). Juist een lichtere achtergrond? Zet je model dan dichterbij de achtergrond (en houdt de afstand tussen model en flitser gelijk).
• Alles is naar smaak. Houd je van pittig? Gebruik dan eens een kale flitslamp (zonder modifiers) en knal die harde schaduwen erin. Houd je van mild, zacht, elegant? Probeer dan eens, wanneer je die hebt, verschillende soorten en groottes modifiers.

Conclusie

Flitsen is leuk, flitsen is fijn. Zonder flitser zou ik de meester over het licht niet zijn. Niet dat ik een hekel heb aan natuurlijk licht, integendeel, maar door mijn licht te kunnen sturen en beïnvloedden, ben ik ook beter geworden in het kijken naar licht en schaduw. In het kunnen voorspellen wat wel en niet werkt op locatie of wanneer er geen flitsers zijn. Overall heeft het leren werken met flitslicht mij een veel completere fotograaf gemaakt. Ik hoop dat iedereen deze receptjes kan gebruiken als er geoefend wordt met het belichten van portretten. Flitslicht kan werken ter vervanging van natuurlijk licht, of er complementair aan zijn.

Dit artikel is geschreven door Maarten Kuiper en ook gepubliceerd op zijn website.