Barend Houtsmuller gaat los met promptografie 

Dit artikel is geschreven door Judith Bakkers en gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 4.2024

Fotografie: Barend Houtsmuller

Barend leerde als uitwisselingsstudent van de TU Delft bij het Massachusetts Institute of Technology in Boston, Ansel Adams kennen die hem enorm inspireerde. Dat veranderde zijn leven. 'Hij raadde me aan in New York en Venetië aan de ICP fotografie te gaan studeren. Met behulp van beurzen van diverse fondsen en donaties van onder andere Kodak, Agfa en Polaroid kon ik dat bekostigen. Daar ontmoette ik grote fotografen als Nathan Lions, Duane Michals en Christian Voigt.' Hij liet zijn studie elektrotechniek voor wat het was en koos voor de fotografie.  

Lange carrière 

In zijn lange carrière als fotograaf kreeg Barend veel opdrachten van grote bedrijven. 'Het werk kwam altijd naar me toe. Ik maakte veel bedrijfsportretten en ook vrij werk in opdracht zoals een groot doek, een soort laatste avondmaal met klanten, voor café Vrijburcht in Amsterdam. Of de grote abstracte infraroodfoto’s van lichaamsdelen voor een ziekenhuis. Voor het datacenter van een grote bank maakte creatieve, artistieke, kleurrijke visuals.' Naast opdrachten werkte hij bijna 40 jaar aan zijn kunstfotografie met als belangrijkste onderwerp vrouwelijk naakt. Barend richtte het fotografiecafé in Woerden op, was oprichter en voorzitter van Photo31.nl, bestuurslid van de Fotobond en lid van Dupho. 

Nieuwe technologie 

Als creatieve nerd is Barend zijn hele leven alert op nieuwe technologieën. 'Ik houd van het verleggen van mijn grenzen. Zo omarmde ik meteen de digitale fotografie en ook nu ben ik gegrepen door de mogelijkheden van Kunstmatige Intelligentie voor het creëren van beeld, de zogenaamde promptografie.' In 2020 experimenteerde hij al met DALL-E 2 om afbeeldingen te creëren op basis van tekstbeschrijvingen. Toen uitsluitend als ideeconcepten voor opdrachtgevers, zoals vele varianten van afbeeldingen met een brug voor een ict-bedrijf dat als slogan Building Bridges had. Barend raakte benieuwd naar het hoe en waarom achter zo’n programma: wat zijn de mogelijkheden en wat de beperkingen? 'Eén van de beperkingen is opgelost. Promptografie-beelden kun je inmiddels met AI en Photoshop upscalen tot 8000 x 10.000 pixels. Tentoonstelling- en museumwaardig.' 

AI-programma’s 

Naast zijn opdrachten legt Barend zich helemaal toe op de promptografie. 'Het geeft me een kans iets aan te pakken waar ik weer energie van krijg. Een deel van mijn hersenen, die van de teksttaal, werd nauwelijks aangesproken. Daar moet ik nu moeite voor doen. Op een andere manier creëren door letterlijk beeld te verwoorden'. Barend werkt nu met programma’s zoals Stable Diffusion, Midjourney en Firefly om met teksten beelden vorm te geven. Via instructieteksten, zgn. ‘prompts’, beschrijft hij wat hij wil zien in een beeld. 'Ik verplaats de beeldcreatie van een concept met camera naar een creativiteit die ik eerst in mijn hoofd vorm moet geven en vervolgens verwoorden in de Engelse taal in een beeldprogramma.' 

Experimenteren en technische kennis 

Heel veel oefenen, experimenteren en herhalen in combinatie met zijn onuitputtelijke technische kennis van het fotografisch vakgebied, levert Barend veel mooie samengestelde beelden op. 'Ik begon met onmogelijke combinaties zoals bloemen en lampen onder water en kreeg toen al verrassende beelden. Maar als je niet oppast, wordt het snel kitsch. Ook voerde ik teksten van Schubert en Martinus Nijhoff in. Dat leverde bijzonder beeld.' 

Toen hij meer technische fotografie-informatie invoerde, begon het werk meer te lijken op wat hij in zijn hoofd had. 'Ik voerde bijvoorbeeld in: Nikon D850, 85mm, f/1.2, samen met een eigen foto als referentie. Daarmee kreeg ik interessantere beelden met die typische onscherpte en mooie bokeh. Juist met mijn grote kennis van de techniek kan ik nu mooi werk maken. Maar je moet ook geluk hebben. AI reageert niet consequent.' 

Promtograaf

Met dit werk is hij meer promptograaf dan fotograaf. 'Ik bedenk een concept en verwoord dat in de juiste tekst en blijf daarna net zo lang met die tekst variëren, qua lichtregie, kleurtemperatuur, perspectief, sluitertijd, diafragma of andere toevoegingen tot ik tevreden ben. 

'Ik had eerst ‘beautiful underwater landscape’ ingetikt, maar pas toen ik ‘a picture of a canal of Amsterdam under the sea, behind colorful water plants, strong sunlight’ invoerde, werd het een beeld waar ik wat mee kon. De uiteindelijke prompt was uiteindelijk 72 woorden lang!'  

Werkwijze 

Barend heeft een duidelijke volgorde van werken. 'Ik laat eerst mijn eigen foto’s beschrijven door het AI-programma Midjourney. Daarmee genereer ik teksten voor nieuwe beelden met aanvullende creatieve prompts. Dat levert een scala aan nieuw materiaal op, dat ik steeds opnieuw bewerk met nieuwe prompts en uiteindelijk bewerk in Photoshop. Hij zorgt wel dat de personen op het beeld onherkenbaar zijn. Daardoor heb ik het copyright op de nieuwe beelden.' Waar hij geen gebruik maakt van eigen fotomateriaal bij de start van het proces, voert hij een hele serie creatieve prompts in. 'Daarmee vergroot ik de kans dat ik uiteindelijk ook het copyright op het nieuwe materiaal heb.' Barend geeft een tip: zorg altijd dat je je proces goed opslaat om aan te tonen wat je hebt gedaan in geval van een discussie. Van idee tot print is hij gemiddeld anderhalve week bezig met een promptobeeld, zonder een camera aan te raken. Is een beeld perfect, dan print hij een oplage van maximaal 10 exemplaren van het beeld in grootformaat op museumpapier, voorzien van een certificaat van echtheid. 'Ik vermeld er altijd nadrukkelijk bij dat het gaat om promptografie.'  

Copyright 

Omdat promptografie nog niet zo lang bestaat, is het auteursrecht daarvoor ook nog niet goed geregeld. Nu nog zijn de meeste experts van mening dat een menselijke maker nodig is voor auteursrechtelijke bescherming. AI kan wél een tool zijn die door een menselijke maker wordt gebruikt om auteursrechtelijk beschermd werk te creëren. 

Er zijn een paar factoren waarmee rekening moet worden gehouden, aldus Barend: 

Het auteurschap van de prompt: Als jij het hebt gemaakt en je prompt is creatief genoeg, is de kans groot dat jij het copyright hebt.  

De output van het promptmodel: Hoe unieker de output, hoe groter de kans dat de maker ervan het copyright heeft. 

Dus kan er volgens Barend auteursrecht zijn op een AI-gegenereerd beeld als er sprake is van een significante menselijke bijdrage aan het creatieve proces. Het maakt dan niet meer uit of de AI getraind is met beeldmateriaal van derden, zeker niet als het copyright (na 70 jaar na overlijden van de maker) vervallen is. 'Nog geen 70 jaar dood, dan kunnen de AI-programma’s via de rechter worden aangeklaagd. Maar de kans hierop is vooralsnog niet groot. Organisaties als Pictoright en Dupho bereiden EU-regelgeving voor. Dat komt er binnenkort aan.' 

Gaat er veel veranderen? 

Barend verwacht niet dat professionele fotografen volledig zullen verdwijnen als gevolg van AI, maar hun rol en de manier waarop ze werken zal sterk veranderen. Hij voorziet dat bijvoorbeeld een Wehkampcatalogus geheel door AI kan worden gegenereerd. Met een door AI samengesteld model, dat in elke gewenste positie met elke gewenste outfit en bijbehorend licht wordt afgebeeld. 'Modellen en fotografen zijn dan niet meer nodig. Alleen nog maar goede promptschrijvers, wat een nieuw vak wordt. De promptograaf moet wel gedegen kennis van fotografie hebben en met smaak en gevoel voor stijl zorgen dat de ‘modellen’ er aantrekkelijk bij staan en de kleding er goed uitziet.' 

Hij noemt ook pasfoto’s. 'Met een camera, bestuurd door AI, kun je perfecte pasfoto’s genereren. Zo’n camera kan worden geprogrammeerd om te controleren of de pasfoto voldoet aan de wettelijke vereisten, zoals de juiste achtergrondkleur, het formaat van het gezicht en de afstand tot de camera.' 

Nieuwe gezichten

Met AI kunnen ook nieuwe gezichten gegenereerd worden. Kijk maar eens op thispersondoesnotexist.com. Je ziet een (niet bestaand) hoofd. Met refresh krijg je een nieuwe headshot. Zo kan AI miljarden gezichten genereren zonder portretrecht. Die portretten kun je (vooralsnog) gratis gebruiken voor je eigen promptowerk.  Hoewel bovengenoemde ontwikkelingen veel vragen en zorgen oproepen, is Barend positief: 'Fotografen zijn vaak degenen die met nieuwe technieken, stijlen en benaderingen experimenteren. Hoewel AI nieuwe mogelijkheden biedt, zal de echte vernieuwing vaak voortkomen uit de creatieve geesten van beeldmakers die experimenteren en grenzen verleggen.'   

Promptografie tentoongesteld en verkocht  

Zijn vrije werk, ook zijn promptografie, wordt vertegenwoordigd door Sille Gallery in Oudewater. Afgelopen april toonde hij daar in zijn AI-werk. Daar werd enthousiast op gereageerd, door zowel kopers als collega’s en bezoekers. 'De promptografie die ik liet zien, varieerde van stijlvolle beelden met mijn herkenbare signatuur tot twee meer surrealistische beelden van Amsterdam onder water. Ik vertelde openlijk hoe ik mijn werk maakte, met welke AI-tools. Dat interesseerden veel aanwezige fotografen en voor hen heb ik een workshop in Kasteel Woerden gegeven. Er zijn een flink aantal werken verkocht tijdens de tentoonstelling,' laat Barend enthousiast weten. Hij gaat hier zeker mee door.